Nr 444, maj 1992 - Znak

24 J6ZEF TISCHNERlecz trzeba t~ mysl po pro stu odrzucic. Ale moze tak jest naprawd~? Alemoze w tej sytuacji to nie myslliberalna, lecz tomizm jest do odrzueenia?Niew'ltpliwie glownym lradlem niezgody jest "miejsce", jakie zajmujewolnosc. Wolnose u sw. Tomasza jest wolnosci'l woli, a wola jest jedn'lz wladz poz'ldawczych. Dlatego moma pisae tak, jak pisze Etienne Gilson:" ... wola poz'lda w sposob konieczny dobra w ogolnosci; ta koniecznoseoznacza to jedynie, ze wola nie moze nie bye sob'l i ze to niezmienned'lzenie do dobra jako takiego stanowi pierwszq zasad~ wszystkich jejczynnosci".ll Rozumienie wolnosci u sw. Tomasza nie wychadzi wi~c - jakto rowniez wynika z badan Hannah Arendt - poza horyzont zakrdlonyprzez Arystotelesa: wola moze wybierae srodki do ceiu, ale jest zdeterminowanaprzez eel, jakirn jest dobro.23 Tak wi~c wola jest wszechstronnieokrdlona, raz ad strony "przedmiotu", jakirn jest dobro, drugi raz odstrony "podmiotu", jakim jest dqzenie ("pozqdanie") do szcz~scia. StefanSwiei:awski pisze: " ... naprawd~ wolny jest czlowiek, w ktorym moze si~rozwijae petne zycie duchowe, przyrodzone i nadprzyradzone, nie natrafiaj'lcna przerozne opory rozlicznych naszych brakow, a zwlaszczagrzechU".Z4 Podobnie Etienne Gilson: "Bog jest pierwszym poruszycielemwszystkich rzeczy podlegaj'lcych zmianom, porusza On jednak kazd'l rzeczzgodnie z jej natur'l. Ten, ktory to, co lekkie, porusza ku gorze, a to, coci~zkie, ku dolowi, porusza rowniez wol~ zgodnie z w1asciwq jej naturq;daje jej wi~ ruch nie zdeterminowany koniecznosci'l, lecz przeciwnie, ruchnaturalnie niezdeterminowany, ktory moze kierowae si~ ku roi:nymprzedmiotom."25A jakie "miejsce" zajmuje wolnose w "czlowieku liberalizmu"?Gdy sw. Tomasz mowil 0 naturalnym skierowaniu woli na dobra, toEmmanuel Kant wskazywal, ze ta sarna wola moze bye "dobrq" lub "zl'lwolq", ze jej skierowanie na dobro jest nast~pstwem dokonanego wyboru.Czlowiek tylko wtedy moze naprawd~ bye sob'l, gdy dokona takiegowyboru. W przeciwnym wypadku dobro, kt6re czyni, nie b~dzie naprawd~jego dobrem. Pami~tamy rowniez, jak mowil Hegel: " ... wszystkie wlasciwoSciducha istniejq tylko dzi~ki wolnosci, Sq tylko sr.odkami dowolnosci, wszystkie jej tylko poszukuj'l i j'l wytwarzajq". Obszar wolnosciznajduje si~ gl~biej niz poz'ldanie Jub niepozqdanie, dzialanie lub niedzialanie,niz cheenie i myslenie. To czlowiek jako taki jest wolnosciqi wyrazem wolnosci.Jaki jest stosunek tak poj~tej wolnosci do laski? Pisze Otto H. Pesch:"Laska nie moze bye konkurencjq dla wolnosci, ani na adwrot. Laskastanowi raczej podstaw~ wolnosci. Latwo zauwazye, w jakim kierunkuwinno zmierzac razurnienie tej tezy: jakiez dzialanie moze bye uznane zabardziej wolne, jdli nie takie, ktore nie rna zadnych przeszkod do12 E. Gilson, Tomizm, Warszawa 1960, s. 340. 13 H. Arendt, Vom Leben des Geisles, Bd.lI, Das Wollen, Munchen 1979, s. 14 nn . ... S. Swieiawski, [w:] Sw. Tomasz z Akwinu, T,aklal 0 czlowieku, s. 426. " E. Gilson, Tomizm, s. 345.