wani myślÄ prof. Tadeusza Sławka (UŚ), podejmujemy na łam

WYDARZENIA44Dziś wolontariat jest dynamicznym ruchem,choć wciąż trudnym do pojęcia dla umysłów ukształtowanychw PRL-u, w którym „społeczne” oznaczało„niczyje”, tak pod względem własności, jak odpowiedzialności.Tego, że mentalność ta jest wciążżywa, dowodzi choćby ostatnia Diagnoza Społeczna– raport z badań prowadzonych od 2000 r. podkierownictwem prof. Janusza Czapińskiego. Wynikaz niej, że poziom kapitału społecznego (definiowanegow oparciu o wskaźniki zaufania społecznegoi uczestnictwa w życiu publicznym) jest w Polsce zastraszająconiski. Jak przekonuje zaś Piotr Sztompkaw swojej znakomitej książce Zaufani, właśnie onostanowi niezbędny czynnik demokratycznej politykii gospodarczego rozwoju, jego kryzys zaś przynosispołeczeństwu skutki niezwykle destrukcyjne.Ucieczka od odpowiedzialnościNiepokój wobec słabości etosu społeczeństwaopiekuńczego wyraziła także prof. Kromolicka podczaswykładu w ramach cyklu „Szczecin Humanistyczny”.Przedstawiając analizę przyczyn zanikuhumanistycznych wartości, skoncentrowała się nadwóch głównych dziedzinach: rodzinie i edukacji.Cechą im wspólną, stanowiącą także fundamentalnąbolączkę współczesnego społeczeństwa,jest skłonność do relatywizacji – brak hierarchiiwartości i stałych punktów odniesienia, mnogośćuznawalnych ról społecznych. Dawne kierkegaardowskie‘albo-albo’ zastąpione zostało przez ‘i to,i to, i tamto’, co doprowadza do zamętu i zjawiska„patologicznego indywidualizmu” (określenie prof.Czapińskiego).Według prof. Kromolickiej, nie radzący sobiez atrakcyjnością świata zewnętrznego, egocentrycznirodzice pragną zepchnąć odpowiedzialnośćza wychowanie na system oświaty (czego wyrazemjest choćby rosnąca popularność szkół z internatamiczy katolickich). Instytucje edukacyjne jednak,poprzez unikanie działań zespołowych i nacisk narywalizację, utrwalają jedynie ów „patologicznyindywidualizm” i niezdolność do współpracy, interpretująctakie postawy jako: spryt, przedsiębiorczość,asertywność.Zdaniem prof. Kromolickiej podobne zjawiskawystępują w środowisku akademickim – zamiaststanowić wzorzec, kadra uniwersytecka lekceważyswoje zobowiązania. Studenci natomiast, aby zwiększyćswoje szanse na „sukces” i „karierę”, gotowi sąniejednokrotnie działać na szkodę swoich kolegówz grupy, na przykład pobierając opłaty za pożyczenienotatek czy rozmyślnie przekazując błędne informacjeo terminach egzaminów, itp.Wynikiem tych procesów staje się ogromne poczucieosamotnienia, alienacji wobec samego siebie,obiektywizacji drugiego, o czym pisał już ErichFromm w książce Niech się stanie człowiek.Prof. Barbara Kromolicka zwróciła również uwagęna nieskuteczność procedur instytucji państwowychmających pełnić funkcje opiekuńcze. Sztywneprzepisy nie są w stanie zastąpić więzi społecznej,nie wspominając o tym, że w wymiarze ekonomicznymokazują się wprost szkodliwe – koszt ich realizacjijest znaczny, przy jednoczesnym spowolnieniubądź całkowitym uniemożliwieniu udzielenia rzeczywistejopieki i pomocy tym, którzy ich faktyczniepotrzebują.Zmienić świat na lepszeOczywistą odpowiedzią na tego rodzaju problemywydaje się wolontariat, jako najpełniejszywyraz zinternalizowanych wartości i przekonańhumanistycznych i obywatelskich. Diagnozy dotyczącetego obszaru są utrzymane często w dośćponurym tonie. Analizy statystyczne wykazują spadekprocentowej liczby dorosłych wolontariuszyw ostatnich latach i podkreślają przepaść na tympolu między Polską a zachodnią Europą. Możnajednak także pokusić się o nieco optymizmu w obliczuoznak rosnącej świadomości znaczenia wolontariatu(tak u wolontariuszy, jak i w społeczności, narzecz której pracują), widoczne chociażby podczasszczecińskiego festynu organizacji pozarządowych– imprezy rozrastającej się z roku na rok.Co ciekawe, postawa ta rozpowszechniona jestnajbardziej wśród ludzi młodych. Badania (np. wynikiDiagnozy Społecznej z 2007 i 2008 r.) ukazująbowiem wyraźnie, że największy odsetek wolontariuszyjest niezmienny wśród uczniów ostatnich klasszkół średnich oraz studentów. Do tych właśnie grupsą skierowane najbardziej rozbudowane programywolontariatu, od programu „PROJEKTOR – Wolontariatstudencki” fundacji Klanza po EVS (EuropeanVoluntary Service – międzynarodowy program KomisjiEuropejskiej dla ludzi poniżej 26 roku życia).Na zaangażowaniu młodych wolontariuszy opierająsię także inne, niezliczone organizacje pozarządowei projekty: Amnesty International, Fundacja MamMarzenie, Salezjański Wolontariat Misyjny „MłodziŚwiatu”, Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”.Wiele imponujących efektów inicjatyw non-profit,realizowanych przez rzesze młodych, nie dbającycho rozgłos entuzjastów, znaleźć można równieżw świecie informatyki, od darmowego systemu Linux,przez OpenOffice po Wikipedię.Najważniejsze: motywacjaWe wszelkich rozważaniach zagadnienia wolontariatunajważniejsze pozostaje jednak pytanieo jego źródła: skąd się bierze motywacja do podjęcianieodpłatnej pracy na rzecz innych? Czym wytłumaczyćfakt, iż mimo rosnącej alienacji w przesyconejnarcystyczną arogancją jednostek rzeczywistości,wciąż znajdują się ludzie dobrej woli?Stanowiska wahają się od bardziej cynicznych(źródłem wolontariatu jest nic innego jak zdroworozsądkowa,podyktowana prawami rynku koniecznośćzdobycia doświadczenia) do tych idealistycznych(kieruje nami naturalna każdemu człowiekowipotrzeba służenia innym, bardziej bezbronnym).Pierwsza z nich widzi w wolontariuszu człowiekawciąż skoncentrowanego na swoim interesie, któregomotywuje pragnienie indywidualnych korzyści(choć nie natychmiast w formie materialnej)