10

îðîñ õýëíèé õè÷ýýëèéã çààõäàà öàãààí òîëãîéí ¿ñýã í¿äë¿¿ëýõ, ¿ã õîëáîõ,
îéð çóóðûí ÿðèàíä ñóðàëöàã÷äàà ñóðãàõàä ãîëëîí àíõààð÷ýý. ×èíãýæ
ÿâàõäàà òýðáýý𠺺𺺠÷ ñîíñîã÷äûí íýãýí àäèë öýðãèéí äýã æóðìàíä
îðæ, çîõèîãäñîí á¿õèé ë îëîí íèéòèéí àðãà õýìæýýíä õàìðàãäàæ áàéñàí
àæ. Òýð ¿åä Á.Øèðýíäýâ íü ºðëºã æàíæèí, ìàðøàë Ã.Äýìèäèéã àíõëàí
õàðñàí áºãººä Ýðõ¿¿ä î÷ñîí õîéíîî ò¿¿íèé íàñ áàðñàí õèéãýýä “àðäûí
äàéñàí” õýìýýí çàðëàãäñàí òóõàé ñîíñîæ èõýä áàëìàãäñàí õýìýýí áè÷ñýí
íü áóé. Ãàíö Ã.Äýìèä ÷ áóñ Ìîíãîëûí òºðèéí óäèðäëàãàä áàéñàí Ä.Äîãñîì,
Ä.Ëóâñàíøàðàâ íàðûã áàðèâ÷èëæ, õºðºã çóðãèéã íü ò¿¿íèé àæèëëàæ
áàéñàí óëààí áóëàíãààñ áóóëãàí õàÿñàí çýðýã íü îþóòàí çàëóóä õ¿íä
ñýòãýãäýë, õàðàìñàë òºð¿¿ëæ áàéñàí àæ. Òèéíõ¿¿ Øèðýíäýâ íü Ǻâëºëò áà
Ìîíãîëûí ò¿¿õýíä òîõèîñîí “óëñ òºðèéí õýëìýãä¿¿ëýë” áîëîí äýëõèéí
äàéíû ýõíèé æèë¿¿äèéí ãóíèãò ¿éë ÿâäëóóäûí òóõàé ÷èõýýð ñîíñîæ,
í¿äýýð ¿çñýí íýãýí ¿åèéõíèé, ìÿíãà ìÿíãàí õ¿ì¿¿ñèéí íýã áàéñàí áºãººä
õîæèì íü àëáàí ¿¿ðãèéí äàãóó Äßß-íû àëäàà çàâõðàëûã øàëãàõ òóñãàé
êîìèññûí äàðãààð àæèëëàñàí ÿâäàë ÷ áàñ òîõèîñîí (29.41) ò¿¿õòýé .
Á.Øèðýíäýâ Áàãøèéí äýýä ñóðãóóëèéí ò¿¿õèéí àíãèä ãàíöààð áàéñàí
áºãººä õàðèí 3 äóãààð àíãèä îðîõ æèë íü Á.Ò¿äýâ, Í.Ëóâñàí÷¿ëòýì
Ä.Öýäýâ íàð íýìýãäýí èðæ äºðâ¿¿ë áîëñîí àæ. Ìºí ¿åýð òýðýý𠺺ðèéí
ñóðãóóëèéí õýë çîõèîëûí àíãèéí îþóòàí Çèíàèäà Æóðàâëåâàòàé
òàíèëöñàí áºãººä 1940 îíû ºâºë áîëñîí òýäíèé õóðèìûã õ¿¿ãèéí òàëààñ
Ä.Öýäýâ, Á.Ò¿äýâ, õ¿¿õíèé òàëààñ íàéç á¿ñã¿é íü íºõºðòýéãýý á¿ãä
çóðãóóë îðîëöîí ¸ñîëæýý. ×èíãýæ Á.Øèðýíäýâ íü ýðäýì áîëîâñðîëûí
çýðýãöýýãýýð àìüäðàë àõóé, àæèë õºäºëìºðèéí íàéäâàðòàé ò¿øèã õàíèà ÷
ìºí Ýðõ¿¿ãýýñ îëæýý.
Îþóòàí öàãèéí àìüäðàëààñ ò¿¿íèé ñàíààíä ¿ë ìàðòàãäàõ áàñ
íýãýí òîõèîë áîë òýðáýýð òºãñºõ æèëèéíõýý õàâàð Ýðõ¿¿ã äàéðàí
ÿâñàí ÁÍÌÀÓ-ûí Ãýãýýðëèéí ñàéä Ò.Ìàøëàéä àëáàí óóëçàëòûí
¿åä íü îð÷óóëàã÷èéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí ÿâäàë þì. Ýðõ¿¿ ìóæèéí
íàìûí õîðîîíû 1 ä¿ãýýð íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàòàé óóëçñàí òýðõ¿¿
àðãà õýìæýýíèé òºãñãºëä ñàéä Ò.Ìàøëàé Á.Øèðýíäýâýýð Áàãøèéí
ñóðãóóëüä ò¿¿õ çààëãàõààð áýëäýæ áóéãàà ìºí äóóëãàñàí áîë, ñàéäàä
õýëìýð÷èëñýíèé à÷ààð Á.Øèðýíäýâ íü 1921 îíû Ìîíãîëûí õóâüñãàëûí
òóõàé “Àðàòñêàÿ ðåâîëþöèÿ” õýìýýõ ò¿¿õèéí áýñðýã çîõèîë áè÷ñýí,
òóõàéí ¿åäýý Ýðõ¿¿ ìóæèéí Ãýãýýðëèéí õýëòñèéí äàðãààð àæèëëàæ
áàéñàí Ã.Ô.Êóíãóðîâòàé òàíèëöñàí àæ. Ýë ¿éë ÿâäëààñ õîéø íýã èõ
óäàëã¿é ñóðãóóëü òºãñºõ øàëãàëòàà ºã÷ áàéõ ¿åäýý îëîí æèë ñóð÷,
èäýýøèæ äàññàí Ǻâëºëò óëñ, àíä íºõäºä àñàð èõ ãàìøèã çîâëîí àâ÷èðñàí
Ýõ îðíû èõ äàéí ýõýëñýí ãóíèãò ìýäýýã áàñ ñîíñ÷ýý. Ýðõ¿¿ õîòîä ýíä
òýíäã¿é øèíý öýðãèéí àíãèóä áàéãóóëàãäàí, íàéç íºõºä íü ôðîíòîä ÿâàõ
áîëñîí õ¿íäõýí ¿åä Á.Øèðýíäýâ ñóðãóóëèà òºãñºæ, íóòãèéí ç¿ã æîëîî
çàëæýý. Òýðýýð Ìîíãîëûí äýýä áîëîâñðîëòîé öººõºí õýäõýí õ¿íèé íýã
áîëîîä çîãñîõã¿é ñèñòåìòýé ñóðãàëòààð, ãàäààäàä ò¿¿õ÷ ìýðãýæèë îëñîí
àíõíû ìýðãýæèëòýí íü áàéëàà .
148