10

Òóñ êîìèññ íü áàðèìò ìàòåðèàëûã äàëàéöòàé, ã¿íçãèé ¿çýæ ÷àäààã¿é
(7.39) ÷ òýäíèé ãàðãàí òàâüñàí íü Äßß-íû àæèëä ãàð÷ áàéñàí àëäàà
çàâõðàëûã äàðàà äàðààãèéí ¿åä ã¿íçãèéð¿¿ëýí øàëãàõ êîìèññûã áàéãóóëàí
àæèëëàõàä äºõºì áîëñîí (24.3) íü ëàâòàé. Ò¿¿í÷ëýí ÁÍÌÀÓ-ûí ÀÈÕ-ûí
Òýðã¿¿ëýã÷äèéí äýðãýä Öàãààòãàõ àæëûã ýðõëýõ êîìèññûã áàéãóóëñàí
íü òóõàéí øàëãàëòûí àíõíû ¿ð ä¿í áàéâ. Òèéíõ¿¿ ç¿òãýí àæèëëàñàí
íü Á.Øèðýíäýâèéí áèåèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ìóóãààð íºëººëæ, èõýýõýí
äàðàìòòàé áàéñíûã ìºí õýëýõ íü ç¿éòýé. Ýíý òóõàé òýðáýýð “... õ¿ì¿¿ñèéã
¿çýøã¿é ìóóõàéãààð òàð÷èëãàí çîâîîæ áàéñàí áàðèìòóóäòàé òàíèëöñàíààñ
á¿õ áèåýð þì òóóð÷, øºíº óíòàæ ÷àäàõã¿é áîëñîí” ãýæ áè÷æýý.
1956 îíû ÌÀÕÍ-ûí IV á¿ãä õóðëûí äàðàà õ¿ì¿¿ñ ñàíàà áîäëîî
÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ óóð àìüñãàë áèé áîëñîí íºõöºëä íàìûí ãèø¿¿ä,
ñýõýýòíèé äîòîð íàì çàñãèéí óäèðäëàãóóäàä õàíäàí ñàíàë ø¿¿ìæëýë ºðãºí
ãàð÷ áàéâ. Òóõàéí íºõöºëä “ø¿¿ìæëýëèéã á¿ðýí ñîíñîõ, øààðäëàãàã¿é
ç¿éëä òàéëáàð ºãºõ çîðèëãîîð ” ÍÒÕ-íû ãèø¿¿äèéã àëáàí áàéãóóëëàãóóäàä
õóâààí òîìèëîõîä Á.Øèðýíäýâ, Ä.Ñàìäàí, Ä.Áàëæèííÿì íàð ÌÓÈÑ
äýýð î÷èæ àæèëëàæýý. Ñàíàë ø¿¿ìæëýë, ñàéí ÷, ñààð ÷ þì èõ ãàð÷,
ýñðýã õàíäñàí ç¿éë ÷ áàéñàí òóë Òîâ÷îîãîîð õýëýëöýæ, òîãòîîë øèéäâýð
ãàðãàõààð òîãòñîí àæ. Ýíý äàãóó Þ.Öýäýíáàëûí äàðãàëàí õóðàëäóóëñàí
Òºâ õîðîîíû àïïàðàòûí õóðàë äýýð ìºí èõýýõýí ñàíàë ø¿¿ìæëýë ºðíºæ,
òîãòîîëûã ãàðãàõäàà áîëîõã¿é á¿òýõã¿é ç¿éëèéã íü òýìäýãëýýä, àðãà
õýìæýý àâàõààð áîëæýý. Ãýâ÷ íºõöºë áàéäàë ýãçýãòýé áîëæ, íàìûí ýñðýã
ýðãýõýýñ áîëãîîìæèëñîí òóõàéí ¿åèéí óäèðäëàãà ãàðàõ “òîãòîîë”-ûã
óðüä ÿðèëöàí õýëýëöñýíýýñýý ººð÷ëºí, ñàíàë ø¿¿ìæëýë ãàðãàãñäûã íýð
çààí îðóóëñàí áàéäàã. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð Á.Øèðýíäýâ íü “Ìàíàé
íàìûí áîäëîãîä õàðø ¿çýë ñàíàà, ¿ã ºã¿¿ëýë ãàð÷ áàéãàà òóõàé” õýìýýõ
òýðõ¿¿ òîãòîîëûã áîëîâñðóóëàõàä èäýâõ ç¿òãýë ãàðãàñàí, çàðëàí òóøààõ
ñèñòåìèéí ç¿ãýýñ “Ñýõýýòíèé òººðºãäºë” õýìýýí íýðëýãäñýí ¿éë ÿâäàëä
áàðàã ë “íàéðóóëàã÷” áàéñàí ìýòýýð õýëæ áè÷èõ ÿâäàë áóé òóë ÷óõàì
òóõàéí ¿åäýý õýðýã ÿâäàë ÿìàð áàéñíûã ýðãýí õàðàõ íü ç¿éòýé þì.
Íàìûí Òºâ Õîðîîû íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ä.Äàìáûí òóõàé äîêòîð,
ïðîôåññîð Æ.Áîëäáààòàðûí áè÷ñýí íîìä óã àñóóäëûã òîäðóóëàõ íýãýí
áàðèìò äóðäàãäñàíààñ ¿çâýë: Ä.Äàìáûã õºäºº îðîí íóòàãò òîìèëîëòîîð
ÿâñàí õîéãóóð ìºíººõ òîãòîîëûã õèéõýä Þ.Öýäýíáàë, Ä.Òºìºð-Î÷èð,
Á.Øèðýíäýâ, Ä.Ñàìäàí íàð îðîëöñîí áºãººä Á.Øèðýíäýâ íü “...Àà, áè
¿¿íä ÷èíü îðîëöîõã¿é, ìèíèé óäèðäàæ áàéãàà Óëñûí Èõ ñóðãóóëèéí õýäýí
áàãø íàðûã ë øèéòãýõ ãýýä áàéíà. Áè çºâøººðºõã¿é ãýýä ãàðààä ÿâ÷èõñàí”
(4.64) àæ. Ýíý òóõàé çîõèîã÷ Ä.Äàìáàòàé ò¿¿õèéí øèíæëýõ óõààíû
äîêòîð Ë.Áàò-Î÷èðûí ÿðèëöñàí ÿðèàíû ñîðîíçîí áè÷ëýãýýñ áóóëãàæ
àâñàí áºãººä óã áè÷ëýã íü ÌÀÕÍ-ûí äýðãýäýõ ñóðãàëò, ìýäýýëýë, ýðäýì
øèíæèëãýýíèé òºâèéí ãàð áè÷ìýëèéí ôîíäîä õàäãàëàãäàæ áàéãàà áîëíî.
Òîãòîîëòîé õîëáîãäñîí ¿éë ÿâäëûí òàëààð Á.Øèðýíäýâ “... áè òîãòîîëûí
òºñëèéã óíøààä õ¿ì¿¿ñèéã ñàíàëàà “èëýí äàëàíã¿é ÿðü” ãýæ áèä íàðààð
õýë¿¿ë÷èõýýä òîãòîîëä áààõàí õ¿íèé íýð äóðäñàí íü òààðàõã¿é ãýæ
òàòãàëçñàíààð ÌÓÈÑ-ààñ çºâõºí õî¸ð ãóðâàí õ¿íèé íýð äóðäààä áóñäûã
169