10

äóíä ÿâóóëàõ ñî¸ë ãýãýýðëèéí àæèë íü ºíººãèéí ºíäºðëºãººñ õàðàõàä
øàëèõã¿é æèæèã ç¿éë ìýò ñàíàãäàõ àâ÷, òóõàéí ¿åäýý ¿íýõýýðèéí èõ à÷
õîëáîãäîëòîé, ìàãàäã¿é òºð çàñãèéí ç¿ãýýñ íèéãìèéí àõóéä íýâòð¿¿ëýõýä
¿ð ä¿íòýé õýìýýí ¿çñýí íýí ÷óõàë ç¿éëñèéí íýã ìºí áàéæ áîëíî. Óðüäûí
àäèë àéìãèéí óëààí áóëàí, êëóáóóäàä îëîí óëñûí áàéäàë, áîëîâñîí
¸ñ ñóðòàõóóí, àðèóí öýâðèéí ñýäâýýð ÿðèà ëåêöèéã òîãòìîë ÿâóóëàí
çàðèì ç¿éëèéã áèåòýýð ¿ç¿¿ëýõèéí õàìòàä áè÷èã ¿ñýã, áèåèéí òàìèð,
äóó õºãæìèéí äóãóéëàí õè÷ýýëë¿¿ëæ, óðàí çóðãèéí ¿çýñãýëýí óðàëäààí
çîõèîõ, óðëàãèéí àâúÿàñòíûã ñóðãàí áýëòãýõ çýðãýýð ñî¸ë ãýãýýðëèéí
àæëûí õýëáýð óëàì ºðãºæèæ, òýäãýýðèéã ÿâóóëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé òîî ÷
ºñ÷ áàéñàí àæ.
Ýíý á¿õ øàò äàðààëñàí, ñèñòåìòýé àðãà õýìæýýíèé ä¿íä òóõàéí
öàãèéí Ìîíãîëûí áîëîâñðîë ãýãýýðëèéí ñàëáàðò ÿìàð àõèö ãàðàâ àà?
ãýñýí àñóóëò çàéëøã¿é òàâèãäàíà. Þóíû ºìíº åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí àãóóëãà ààæìàà𠺺ð÷ëºãäºæ, óëàì á¿ð øèíæëýõ
óõààíû ¿íäýñòýé áîëîõ õàíäëàãà íýýãäýæ, õ¿í àìûã áè÷èã ¿ñýãò ñóðãàõ àæèë
ýð÷èìòýé ºðíºí, 1956 îí ãýõýä íèéò íàñàíä õ¿ðýãñäèéí 72 õóâü íü áè÷èãòýí
áîëîâ. Ýíý íü äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò 1950 îíû ýõýí ¿åýñ íýëýýä àõèñàí (28.226.)
õýðýã áºãººä ýíýõ¿¿ ººð÷ëºëòèéí òàëààð ºðíºäèéí çàðèì ñóäëàà÷èä
“... 1940-1950 îíä Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí ñàëáàðò æèíõýíý õóâüñãàë
áîëñîí” (23.328) õýìýýí ¿íýëæ áàéâ. Ýäãýýð àìæèëò îëîëòûí çîõèõ õóâü
íü Á.Øèðýíäýâèéí ñàíàà÷ëàãà ç¿òãýë, ò¿¿íèé Ãýãýýðëèéí ñàéä áàéõ ¿åä
õèéãäñýí á¿õýíòýé õîëáîãäîõ ç¿éí õýðýã. Á¿õýëäýý Á.Øèðýíäýâèéí
ãýãýýðëèéí ñàëáàðûã óäèðäñàí öººí õýäýí æèëä ÷àìã¿é àìæèëò îëñîí
õýìýýí ä¿ãíýæ áîëíî. Ýíý òóõàé ò¿¿íòýé õàìòðàí ç¿òãýñýí íºõºä íü ÷ áàñ
¿íýëæ áè÷ñýí íü áóé. Àêàäåìè÷ Ï.Õîðëîî “... àðäûí ãýãýýðýë áîëîâñðîëûí
àæëûã òîäîðõîé áºãººä ñèñòåìòýé óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ øèíý àëõàìä
Øèðýíäýâ ñàéä õ¿ðãýñýí. ...òýð ìýò àæëàà õóâààðëàí óäèðäàí ÿâóóëæ
áàéñàí ÿâäàë óðüä ºìíº áàéãààã¿é áºãººä ... ºðí¿¿í îëîëò àìæèëòûã
îëãîã÷ Øèðýíäýâòýé àæèëëàñàí õýäýí æèëèéí àæèë ¿éëñ“(2.35-36,43)
íàìàéã èõ ç¿éëä ñóðãàæ, àæèë÷ õè÷ýýíã¿é áîëãîñîí õýìýýí áè÷æýý.
Á.Øèðýíäýâ 1953 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 31-íä Ñàéä íàðûí Ǻâëºëèéí
ñî¸ëûí õýðýã ýðõýëñýí îðëîã÷, 1954 îíû I2 äóãààð ñàðûí ÍÒÕ-íû á¿ãä
õóðëààñ Óëñ Òºðèéí Òîâ÷îîíû ãèø¿¿íýýð ñîíãîãäîæ, óëìààð 1954 îíû
4 ä¿ãýýð ñàðûí 7-íä Åðºíõèé ñàéäûí íýãä¿ãýýð îðëîã÷èä äýâøèí, 1957
îíû 7 äóãààð ñàð õ¿ðòýë àæèëëàñàí áàéíà (16.39). Á.Øèðýíäýâèéí íàì
òºðèéí óäèðäëàãàä àæèëëàñàí òýðõ¿¿ 4 æèë íü Ìîíãîë îðíû õºãæëèéí
áàñ íýãýí îíöëîã ¿åä òîõèîñîí þì. Ýíý íü ñîöèàëèñò ñèñòåìèéí õ¿ðýýíä
ÁÍÌÀÓ-ûí ãàäààä õàðèëöàà ºðãºæèí, äîòîîäîä ýäèéí çàñàã, íèéãýì,
ñî¸ëûí õ¿ðýýíä ñîöèàëèñò ººð÷ëºëò õèéõ ÷èã øóãàìûã ÌÀÕÍ-ûí
ýýëæèò èõ õóðëààñ äýâø¿¿ëýõèéí çýðýãöýýãýýð ÇÕÓ-ä íýã õ¿íèéã òàõèí
ø¿òýõ ÿâäëûã ø¿¿ìæëýí, ò¿¿íèé õîð óðøãèéã àðèëãàõ àæèë ýõýëñýíèé
íºëººãººð íèéãìèéí ñýòãýëãýý íýëýýä ÷ºëººòýé áîëæ áàéñàí çóðâàñõàí
öàã ¿å áàéëàà. ªã¿¿ëýí áóé ¿åä ò¿¿íèé áèå Çàñãèéí ãàçðûí øóãàìààð ñî¸ë
ãýãýýðëèéí àæëààñ ãàäíà ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõ, õºäºº àæ àõóé, îðîí íóòãèéí
166