ortakmiras_23112017

Gelini Damat’ın ailesi tanıştırma (Kazakistan)
10
Ortak Miras
Kolektif bellekten beslenen kültürel genetik kodlamadaki
temel yapı taşlarından biri geçiş dönemleri, geçiş dönemlerinin
törensel boyutunun en yoğun icra edildiği alan da
‘düğün’dür. İnsanları bir araya getiren, bireyler arasındaki
sosyal bağları güçlendiren, ortaklığı pekiştiren; kişilerin
birbirlerine ve topluma karşı nasıl hareket etmeleri gerektiğini
gösteren; sahip olunan kültürel mirasın bilincine
vardırarak, gelenek görenekleri, inançları, değer yargılarını,
töreleri canlandıran; eğlendiren; mutluluk veren
fonksiyonları ile ‘düğün’, Türk kültürünün ortak kültürel
belleğinde yaşatılan asli kodlardan biridir. Sosyal bir varlık
olan insanı, dolayısıyla toplumu ayakta tutan değer yargılarının
gelecek nesillere aktarılmasında manevî anlamda
birlik ve bütünlüğü sağlayan düğünler, tartışılmaz bir öneme
sahiptir (Öğüt Eker 1998c: 15). Dinî, millî, hukukî ve
kültürel değerlerle, mahremiyete dayalı sorumluluk duygusuna,
sosyal hayatın özelliklerine göre biçim ve içerik
kazanarak gelişen aile yapısı, evlenme ile sistematik hâle
getirilir. İnsanın yaradılışında var olan karşı cinsle fizyolojik
ve psikolojik bütünlük sağlama, çocuk sahibi olma
isteği, sosyal, kültürel ve ekonomik bir birliktelik olan evlilik
kurumunun doğmasına sebep olmuştur. Evlilik geçiş
döneminin ritüellerle zenginleşen ve anlam aktaran törensel
gösterim alanı ise düğündür.
Orta Asya’dan Anadolu’ya, Balkanlar’dan Orta Doğu’ya
uzanan çok geniş bir coğrafyayı kapsayan Türk dünyası
içinde, kent ve köy kökenli merkezlerde gerçekleştirilen
evlilik geçiş dönemi ve törensel boyutunu oluşturan düğün
seremonisinde kullanılan araç gereçlerde ve uygulamalarda
farklılıklar doğal olarak yer almakla birlikte,
kolektif Türk dünyası belleğinde yaşatılan anlamlandırmalarda
ortaklık bulunmaktadır. Yüzyıllar öncesinden
bugüne aktarılan ortak kültürel kodlama olarak gelenek
aktarımı boyutunda kız ile oğlanın evlenme isteğini göstermesinden
gerdek sonrasına kadar devam eden Türk
evlenme âdet ve ritüelleri, düğün geleneği perspektifinde
değerlendirildiğinde, Anadolu, Rumeli ve Türk Cumhuriyetleri
düğünleriyle bazı farklılıkların yanında, temelde
benzerlik göstermektedir. Düğün olgusunun, farklı
coğrafyalarda, insanları bir araya getirerek eğlendirme,
gelenekleri canlandırma, eğitme gibi nihaî amaca hizmet
etmesi, kültürel anlamdaki önemini ortaya koymaktadır.
Türk Dünyasında Düğün Kelimesinin
Etimolojisi
Düğün kavramı, Türk şivelerinde ‘düğün’ veya ‘toy’ kelimeleriyle
ifade edilmektedir. Toy kelimesinde ‘ziyafet’, ‘eğlence’,
‘bayram’, ‘düğün’ anlamları iç içe girmiştir. ‘düğün’
kelimesinin kökeni konusunda iki görüş vardır: Bunlardan
birincisi Fin Türkologu M. Räsänen’in (1966: 142a)
“Kırım Türkçesinde düğün, Almanca ‘festmahl (bayram
yemeği), hochzeit (düğün)’ < toj-kün” olarak gösterdiği
‘toj-kün > düğün, düyün’ gelişimi, evliliğin, sosyal bir ha-