ortakmiras_23112017

152
Ortak Miras
kaftan; eski Başkurtlarda ise kızıl cepken, damatlık giysisi
olarak karşımıza çıkar (İnan 1987: 189). Türk dünyası
akraba topluluklarında gelin, gelinlik, duvak gibi “al
duvak” geleneği millî bir geleneğimiz olarak Türklerin
Orta Asya’da birlikte yaşadıkları ve Al Ruhu’nun çok eski
dönemlerden kalan kalıntılarıdır (Aydemir, 2013: 636).
İnan (1987:470) Dede Korkut Hikâyeleri’nde geçen diğer
renkler ile ilgili şu tespitlerde bulunurken giysilerde kullanılan
renklerin anlamlarının olduğunu vurgular. “Kâfirler
ve dervişler genellikle kara “tonlu” (kaftan veya kürk için
kullanılır), Oğuzlar ağ tonlu olarak nitelendirilirler. Matem
esnasında Oğuzlarda ağ ton çıkarılır kara ton giyilir.
Beyrek öldüğünde Ak-Boz atının kuyruğu kesilir, kırk elli
yiğit ak giysilerini çıkarıp “gök” sarınırlar, sarıklarını yere
vururlar, nişanlısı Banı çiçek de ak kaftanını çıkarıp karalar
giyer”
Göktürklerde al kaftan ve cübbe hakanlık simgesi olarak
kullanılmıştır. Kızının adı Al-Altun olan Cengiz Han’ın
da al bir kaftana sahip olduğu görülür (Ögel 1991: 401,
403). Ancak Cengiz Han’ın kaftanın rengi Türk hakanlarınınki
gibi turuncu değil bir çeşit koyu kırmızı olarak
tespit edilmiştir (Ögel 1991: 407). “Kırmızı ve mavi” tarih
boyunca Türklerin rengi olarak nitelendirilmiştir. Günümüzde
dünya renk kataloglarında yer alan “Türk Kırmızısı”
ve “Turkuaz” Türk rengi olarak kabul görmüştür.
Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nda da kırmızı, imparatorluk
rengi olarak kabul görmüş kumaş ve diğer tekstil ürünlerinde
yoğunlukla kullanılmıştır. İmparatorluk sürecinde
çok sayıda padişahın önemli sayılacak derecede kaftanı
kırmızı yoğunluklu olarak tasarlanmıştır.
Göktürklerin dini olan Gök Tanrı düşüncesinin, toprağa
yerleşmiş topluluklardan daha çok avcılık, çobanlık ya
da hayvancılıkla geçinen göçebe topluluklara özgü olduğu
bilindiğinden, bu inancın kökeni, Asya bozkırlarına
bağlanmıştır. Gök Tanrı dinine inanan Orta Asya Türkleri
için gök mavidir. Şamanlarda ululuğu temsil eden
mavi rengini, gök kelimesiyle adlandırmışlardır (Kafalı
1996: 50). Türklerde mavi renk, aynı zamanda sonsuzluk
ve huzurun rengi olarak kullanılmıştır (Uçar 2004:
53). Tanrı’nın ululuğunun ve yüceliğinin bir göstergesi
olarak kabul edilmiştir. Gök Tanrı, gök kurt (bozkurt),
gök boynuzlu keçi, gök öküz, gök Türk, gök yüzlü Oğuz
şekillerinde karşımıza çıkar. Yakut, Altay ve Manas destanlarında
gök renginin sembolize ettiği değerler birbiri ile
ilişkilidir (Bayat 1993: 5253). Kubarev (2005: 40). Tuva
mezarlarından birinde bulunan bir kaftanın mavi renkte
olduğunu belirtmiştir.
Kara (siyah) genellikle Türk ve akraba kültürlü halklarda
yas rengi olarak kullanılmıştır. Kara bayram, kara gün,
kara yazı, kara yer gibi tabirler yası içeriğini içinde barındırır
ve hala aynı anlamada kullanılmaktadır. Ancak bazı
halklarda eski Türk inançlarından biri olan mavi renk yas
için kullanılır. Mavi renkli giysileri Özbekistan’ın bir bölümünde
Türk halkı yas tutarken kullanmaktadır (Kalafat,
2016: 114). Karadağ Yörüklerinde bir Yörük bir Yörük’e
“ak çorap verirse bu iyi temennilerin ifadesi, kara koyunun
yününden örülmüş bir çorap verirse sana karşı gönlüm kırık
kapalıyım” (Araz, 1956:9)anlamını ifade etmesi Türk
toplumlarında siyah rengin kötü anlamda kullanımının
kanıtlarından biridir. Ayrıca merkezin hâkimiyetini ve
gücü ifade eden sarı, tarihte Türklerin sıkça kullandığı
renklerden biri olmuş ve “Altın Sarısı” rengi Türk sarısı
rengi olarak tarihe geçmiştir (Bayat 1993: 52). Yetim
Levni Minyatür 18. Yüzyıl(TSM koleksiyonu)
Miniature by Levni, 18 th Century(TSM collection)
Lale ve çintemani aplike desenli kaftan 16. Yüzyıl (TSM Giysi
Koleksiyonu)
Tulip and Çintemani (three spots) applique patterned kaftan (robe),
16th century(TSM Dress Collection)
Bulgaristan Türklerine ait gelin ve Sağdıç kıyafeti
Fatih with his Imperial coloured fur kaftan and sarık (turban)
in Bellinis’ portrait(TSM Dress Collection)