ortakmiras_23112017

Gelinler (Çameli - Denizli)
dise olarak kabullenilmesi için yapılan ‘toy’ ve bu toy’un
gerçekleştirildiği ‘kün’ kelimelerinin birleşmesinden oluşabilir;
ancak, bu gelişimin Türkçenin fonetik özelliklerine
uymaması, böyle bir açıklamayı güçleştirmektedir. Bu
çerçevede, Anadolu ağızlarındaki ‘toy babası’, ‘düğün sahibi’
ve toydüğün (toygar) ‘gösterişli, yemekli düğün’ (Derleme
Sözlüğü 1993: X, 3975) örnekleri toy kelimesinin
aslî şeklini muhafaza ettiğini göstermektedir. ‘dügün/düğün/düyün’
kelimelerinin yalnızca bazı Oğuz grubu Türk
şivelerinde (Âzeri/Kırım) kullanılması da ilgi çekicidir.
İkinci bir görüş ise, ‘düğün’ kelimesinin ‘bağlamak’ anlamındaki
‘tüg’- fiilinden türemiş olmasıdır. Türk dilinin
ses özelliklerine uygun ve ses tarihi gelişmelerine paralel
olan tüg- ü- n > düğün > düğün gelişimi, bu düşünceyi
doğrulamaktadır; çünkü t- > - ve ünlüler arası -g- > -ğgelişmesi
Türkiye Türkçesinin karakteristiği arasındadır.
Clauson, An Etymological Dictionary Pre-Thirteenth
Century Turkish (1972: 484) adlı eserinde ‘dügün/düyün’
örneklerini ‘tüg-’ fiiline bağlayarak Osmanlıcada
‘evlenme, ziyafet, bayram’, diğer Türk şivelerinde ise ‘düğüm’
mânâsında kullanıldığını belirtiyor, Clauson, düğün
kelimesinin bazı Çağatayca ve Kıpçakça kaynaklarda az da
olsa ‘düğün ziyafeti’, ‘düğün partisi’ anlamlarında kullandığını
ifade ederek ‘Sancar dügünindeyidük=We were at
Sancar’s wedding’ örneğini verir. Düğün olayının, insanları
bir araya getirme, birleştirme fonksiyonu göz önüne
alındığında, yukarıdaki düşüncenin geçerliliği de ortaya
çıkmaktadır (Öğüt Eker 1998a: 1-4).
Şemseddin Sami ve Ahmet Vefik Paşa “düğün” kelimesinin
‘toy günü’ ya da ‘tüy günü’nden bozma olduğunu ileri
sürmekte ve ‘düğün’le bağlantısını kurmak için de şöyle
bir açıklama yapmaktadırlar: “Düğün günü herkesin
doya doya yiyip içmesi sebebiyle, ‘toy günü’; Türklerin o
günde evlerini kuş tüyüyle süslemelerinden dolayı da ‘tüy
günü’dür.” Düğün için yapılan bu açıklamaların mantıklı
olmakla birlikte yeterli olmadığı görüşü hâkimdir (Yakıcı
1991: 33).
Lugat-i Çağatay ve Türkî Osmânî’de (1298/1881: 129)
toy ‘düğün, sur, sürür’; Divânü Lûgât-it-Türk’te tügün
(Atalay 1985:1, 400); Ettuhfet-üz-Zekiyye fil-Lûgat-it-Türkiyye’de
(Atalay 1945: 166, 267) tüyün ‘düğüm’,
dügün ‘düğüm’; Uygurca Sözlük’te (1934: 199) ‘tügün’;
Kitâb al-îdrâk li-lisân al-Atrâk (1931: 36, 106) düğün
‘evlenme meclisi’, toy ‘büyük düğün’; Lehçeyi Osmânî’de
(1293: 410) düğün; Komanisches Wörterbuch’da (1942:
248) toy ‘ziyafet’; Tarama Sözlüğü’nde (1943: 1, 696) toy
‘şenlik, şölen, ziyafet’; düğün ‘düğüm, ukde’ biçimleri ve
anlamlarıyla yer alır. Derleme Dergisi’nde (1939: 481)
düğün kelimesinin ‘düğüncü, düğüncük, düğün dileği,
düğünlük basmak, düğünlükçü, düğün duyurucu’ gibi çe-
13
Düğün