ortakmiras_23112017

Halı Dokuma (Azerbaycan)
370
Ortak Miras
dünya müzelerini süsleyen kumaşların çoğu 16. yüzyıldan
kalmadır (Atsoy ve diğerleri, 2001:15, Scott, 1993:123).
Değerli ipek kumaşların ve ham ipek ticaretinin Anadolu’daki
son durağı Bursa’da İpek Han, Koza Han ve daha
birçok han hâlâ ticaret merkezi olarak hizmet vermektedir.
Bursa doğal ipek boyacılığın merkezi olduğu gibi çeşitli
ipek kumaşların yanında özellikle kadifeleri ve döşemelik
çatma kadifeleriyle de ünlü idi. Ayrıca pamuk, keten, tiftik
(Angora-Ankara tiftiği) yün ve ipekli kumaşlar dokunuyor
ve iç ve dış pazarlarda ticareti yapılıyordu. Ankara
Sofu, Denizli pamuklu (Boğası) dokumaları, Sivas-Gürün
yün şalları, Antep kutnuları ve bugün sınırlarımızın dışında
kalan Şam, Halep ve bazı Balkan şehirlerinde yüzlerce
çeşit kaliteli kumaşlar üretiliyordu. Bu kumaşların
kaliteleri devlet tarafından kontrol ediliyor, kalite hatası
olan kumaşların satılmasına izin verilmiyordu. Bu kalite
kontrol sisteminin ilk örneği Sultan II. Bayezid Han tarafından
ferman olarak yayınlanan ve 1502’de yürürlüğe
giren, dünyanın ilk standardı olarak bilinen, “Kanuname-i
İhtisab-ı Bursa” metinlerinde yer almaktadır (TSE. Tarihsiz:12-18).
Osmanlı şehirlerinde dokumacılık iktisadi faaliyetin önde
gelen kollarından birini oluşturuyor, Zaman zaman Anadolu’da
üretilen pamuğun yetmediği, Hindistan’dan ithal
edildiği de bilinmektedir. Köklü dokuma merkezlerinin
üretiminin günümüzde de devam etmesi, tekstil sanayimizin
dayandığı sağlam temeller elbette geçmişteki dokuma
sanatlarımızın yansımasıdır. Kimi yörelerde geleneksel
üretim yöntemleri sürdürülmekle birlikte kimi yörelerimiz
fabrikalaşarak modern makinalarla üretimini artırmış,
tekstil sanayi merkezleri haline gelmiştir.
Dokuma sanatlarının bir kolu da boya-baskı sanatlarıdır.
Orta Asya’dan Bursa’ya uzanan İpek Yolu duraklarının bazıları
boya ve baskı sanatlarının da geliştiği yerlerdir. Orta
Asya’da İkat boyama ile üretilen desen zenginliği Halep ve
Gaziantep kutnu kumaşları ile ve Keşan peştamallarında
sürdürülmüştür. Gelenekli baskı-yazmacılık sanatının icra
edildiği önemli bir yöremiz de Tokat’tır.
Osmanlı Dönemi’nden kalan baskı-yazma tekstil örnekleri
16. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Tokat bu tarihlerden
başlayarak devam eden yazmacılık merkezidir. Tokat
yazmacı esnafının vergi gelirlerinin valide sultana ait olduğu
bazı kaynaklarda ifade edilmektedir. Evliya Çelebi
17. yüzyılda İstanbul yazmacıları hakkında o dönemin
ifadesiyle “esnaf-ı nakkaşan-ı yağlıkcıyan hümayun bezler
üzerine siyah kalemkâr ederler, yirmi dükkân, yirmi nefer
olarak çalışırlardı” diye yazmaktadır(Kaya, 1988: 50).
Yazmacılık üç temel malzemeye dayanır; bez, kalıp ve
boya. Bez olarak genellikle pamuklu dokumalardan tülbent,
mermerşahi, patiska ve kaput bezi kullanılır. Yazma
kalıpları ıhlamur ağacından el aletleriyle oyulur. Elvan