ortakmiras_23112017

Emir Timur (Özbekistan)
232
Ortak Miras
anlamı unutulmuş olsa da yaşatılmaya devam eden bu
kuttörenlerde Tanrı ile iletişim kurmak, kut sağlamak ve
ailede soyun devamlılığını sağlamak amaçlanmıştır. Geçiş
dönemlerinde, dünyanın ve ilk insanın da yaratılış günü
kabul edilen yeni gün/nevruzda ateş ve ocakla ilgili ritüeller
yoğunluk kazanmaktadır. Kriz anlarında ise genellikle
kadınlar ve kamlar tarafından yapılan bazı ritüellerde, ateş
ve ocak işlevini yerine getirmektedir. Hayat şartlarının
değişmesine paralel olarak ocak kültürünün zayıflamasına
rağmen terimin canlı bir şekilde yaşıyor olması, Türk kültüründeki
derin izlerinin göstergesidir.
Türk dünyasında ateşi bulan ilk ata ya da ateşi veren Tanrı
ile ilgili pek çok mit kaydedilmiştir. 4 Türk kültüründe
ocağın koruyucu iyeleri ile ilgili çalışmalar da bulunmaktadır.
5 İnsanlar gibi komşuluk ilişkileri sürdüren, birbirlerini
ziyarete giden, evdekilerin kendilerine davranışlarını
eleştirip zarar vermesinden korkulan bu iyelere saygı gösterilmektedir.
Türk kültüründe ilk ocak ile ilgili mitler, ilk ailenin kuruluşu
bağlamında gelişmiştir. Anohin tarafından Altaylardan
derlenen bir mitte Tanrı Ülgen’in ilk ocağı dikerek
ve yakarak verdiği, bir tazim duasında şöyle nakledilmek-
• 4 Örn. Satı Kumartaşlıoğlu, Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü,
Balıkesir Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi,
Balıkesir 2012; Emel Esin Türk Kozmolojisi, İstanbul: 1979; İbrahim Dilek,
Sibirya Türklerinde Ateşle ilgili İnançlar, Törenler ve Bazı Efsaneler, BİLİG,
Güz 2007, sayı:43, s.33-54 vs.
• 5 Bkz. Kumartaşlıoğlu age; Dilek age.
tedir:
“Üç ateşini yakıp veren!
Üç ocağını dikip veren!
Atam Ülgen!”(Ögel 2002 II: 513 )
“Üç duvarlı ocak”, “üç taşlı ocak”, çok eski bir ocak türüdür
ve “Tanrı Ülgen ocağın üç ayağını dikerek, birleştirerek,
yakarak ilk insanlara vermiştir.” (Ögel 2002 II: 513-514)
Tanrı’nın ateşi, baba ocağından getirerek yakan güveye,
ocağı da geline verdiği Türk dünyasında genel kabuldür. 6 .
Yeni evliler ile ilgili “üç ocak” adı verilen, çok eski Türk
geleneğine göre “tam yuvarlak, top şeklinde, topraktan yapılmış,
içleri oyulmuş üç kap, fırının altına yerleştirilmektedir.
Bu üç yuvarlak kaba, “ocak” adı verilmektedir. Her
kabın içine, kırmızı ve beyaz kurdelelerle süslenmiş bir
söğüt dalı ile tereyağı konmaktadır. Bu üç kap veya ocak,
yalnızca evlenme ve kurban törenlerinde kullanılmakta,
diğer zamanlarda sobanın arkasında durmaktadır. Bunlar,
“üç taşlı” en eski ocakların bir sembolü ve hatırası olarak
(Dırenkova 1927’den Ögel 2002 II: 513) yaşatılmaktadır.
Türkiye’de kına/gelin okşama türkülerinde benzer mitolojik
izler yaşatılmaktadır:
“Çattılar üçler/çatma taşını.
• 6 Bazı derlemelerde tersi de söylenmektedir. Zıtlıkların olması mitik
tasavvurun katmanlarının göstergesidir.