ortakmiras_23112017

88
Ortak Miras
otağa, kızı olanlarınsa kızıl otağa oturtulması bu duruma
örnek olarak verilebilir. Halk şiirinde yer alan “allar giymek”
ifadesi de kadınlar için kullanılır (Ergin 1997: 78).
Bunu yanı sıra, bu rengin cinsiyet ayrımı olmaksızın kullanıldığına
dair pek çok bilgi de mevcuttur. “Kırmızı renkli
başlığın Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar Osmanlılar dâhil
Türkmenlerde giyildiği düşünülmektedir” (Çoruhlu
2000: 187).
Al rengin adı olan “al” sözü kutsal olduğu kabul edilen
güneş, ateş, ışık ve ısı ile ilişkili olmalıdır. Bu düşünceden
hareketle “al” sözünün anlamının “değiştiren ve dönüştüren
tanrıdan gelen kutsal ışık ve ısı” olduğu söylenebilir.
Bize göre bu kutsal ışık ve ısı varlıkları ve nesneleri değiştirme
ve dönüştürme kapasitesine sahiptir. Bu durum
“elma/alma” sözünde çok açık bir şekilde gösterilebilir. Bu
meyvenin ilk ve olgunlaşmamış durumu için “gök” sözü
kullanılmaktadır ki, bu durum onda var olan tanrısal özü
ifade etmektedir. Ne zamanki bu meyveye tanrıdan geldiği
kabul edilen kutsal ışık ve ısı ulaşır, işte o zaman meyve
olgunlaşır ve “al renge” dönüşür ve “alma/elma” olur.
Al rengin “değiştiren ve dönüştüren tanrısal ışık ve ısı”
şeklindeki ilk anlamı, Hunlar dönemindeki bayrakların
rengi olması, daha sonra “kızıl” renk ile ilişkisi ve her iki
rengin de “dişilik” sembolü olarak kullanılması hakkındaki
bu genel açıklamalardan sonra, al rengin olumlu ve
olumsuz kullanımları hakkında bilgi verelim.
Al rengin kötü veya olumsuz, şeytani bir ruh adı olarak
kullanılması durumuna “al” veya “albastı” birleşik sözünde
rastlamaktayız. Özellikle İslamiyet’i kabul eden Türk
boyları tarafından “Albastı (Türkiye ve Balkan Türkleri),
“Albız (Osmanlı Türkleri), Albarstı, Alvasti, Albosti,
Yalmavuz, Yalmaguz (Orta Asya Türkleri).” Türk boyları
arasındaki halk inanmalarına göre, “alkarısı” veya “albasması”
adı verilen bu kötü ruh yeni doğum yapmış kadınlara,
loğusalara ve çocuklarına musallat olmakta, onların
ciğerlerini yemeye çalışmakta veya kanlarını emerek onları
öldürmeye çalışmaktadır. Bu kötü ruhun eski Türk inanç
sistemindeki koruyucu ruh al ruhu ile aynı varlık olduğu
düşünülürse, eski inanç sistemindeki olumlu ruh, İslamiyet’in
kabulünden sonraki dönemde şeytanileştirilmiş,
olumsuz ve kötü bir varlığa dönüştürülerek ondan uzaklaşmaya
çalışıldığı açıktır (İnayet 2007: 15-17; İnan 1998:
259).
Eski Türklerin Al ruhu etrafında şekillenen inançlarıyla
bağlantılı olan Albastı, Mitolojik Ana kompleksinin
Gök Tanrı inanç sisteminin yoğun baskısıyla arka plana
atılmasından sonra demonik bir özellik kazandığını söylemek
mümkündür. “Zamanla Al Anası veya Albastı’nın
cin inancı ile karıştığını da görmek mümkündür. Nitekim
İslamiyet’in kabulünden sonra ‘hal-cin’ ifadesi ortaya çıktığı
gibi Albastı’nın yeraltı dünyada yaşayan cinlerin anası
olduğu da var sayılmıştır” (Bayat 2007: 322-326).
Eski Türklerdeki “dört unsur”un Alevilik-Bektaşilik’te ve
Türk tasavvufunda yaygın olarak görülen “anasır-ı erbaa”
(dört ana unsur) şekline dönüştüğü görülür. Burada da
ateş (kızıl) olarak simgelenmiştir. Alevi-Bektaşi inanç sisteminde
kızıl renk, “ocak” ile ilişkili bir simge olarak da
yaygın olarak kullanılır. Bu durum, ocak ile ateş arasındaki
ilişki ile açıklanabilir. Renkler Alevi ve Bektaşi inanç sisteminde
kutsal olanı simgelemek için kullanılmıştır. Buna
göre; ak (beyaz) Hz. Muhammed’i, al (kırmızı) Hz. Ali’yi,
siyah Hz. Fatma’yı, yeşil ile sarı Hz. Hasan’ı ve açık kırmızı
ile yeşil Hz. Hüseyin’i temsil eden renklerdir. Alevi-Bektaşi
kadınlarının alınlarındaki çekinin rengi de onların
sosyal durumlarını gösterir. Bunlar içerisinde al (kırmızı)
çeki, evliliği ifade eder. Yeşil ve al (kırmızı) çekinin bir
arada bulunması, kadının hem evli hem de ocak soyundan
(seyyid) olduğunu gösterir (Birdoğan 1994: 538-542).
Mevlevi ve Bektaşilerde al renkte olan post, mürşit (şeyh)
makamıdır. Alevi-Bektaşilerde halifeye “çar alâmet” yani
“dört işaret” verilir. Bunlar sofra, bayrak, çırağ ve posttur.
Post, halk arasında da makam ifade eden bir kelime olarak
karşımıza çıkar ve dervişler arasında da manevi makamı
ifade eder. Diğer taraftan Bektaşi tarikatını simgeleyen
renkler al ve yeşildir. Nitekim bu renkler Alevi inanç sistemi
içerisinde de özel bir durum gösterirler. Bunların
dışında Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesi onun al
(kırmızı) renk ile özdeşleşmesine sebep olmuştur. Halk
arasında Kızılbaş sözcüğündeki “Kızıl” renginin nereden
geldiği hususunda Hz. Ali, Hz. Hüseyin ve Şah İsmail Hatayî
ile ilgili birçok anlatma mevcuttur. Ayrıca Alevi-Bektaşi
cemlerinde on iki hizmet ehlinin bellerine al veya yeşil
kuşak bağladıkları, başlarına ise çoğunlukla (al) kırmızı
çeki sardıkları görülür. Bunlar dışında al (kırmızı) renginin
yastan çıkma ve gaza rengi olarak düşünüldüğü de
görülmektedir (Gölpınarlı vd. 1991: 205).
Al veya kızıl renk bir yön adı olarak da kullanılmıştır.
Türklerin dört yönü renklerle karşılama fikrinin oldukça
eski dönemlere dayandığı açıktır. Dört yönü karşılamada
kullanılan renklerden birinin “al” renk olduğu düşünülürse
de bunun daha sonraları yaygın olarak kullanılan “kızıl”
renkle yer değiştirdiği görülür. Dünya modelinin yatay
düzeyinde Hun döneminde kır renk doğuyu, al veya kızıl
renk güneyi göstermiştir. Göktürk yazıtlarından çıkarılan
sonuca göre prehistorik çağdan 7. yüzyıla kadar durum
fazla değişmemiştir. Orhun-Yenisey yazıtlarında Türklerin
oturduğu merkez ve merkeze dost durumda olan doğu kır