12.07.2015 Aufrufe

Pressespiegel 03_14 vom 11.01. bis 17.01.2014.pdf - Evangelisch ...

Pressespiegel 03_14 vom 11.01. bis 17.01.2014.pdf - Evangelisch ...

Pressespiegel 03_14 vom 11.01. bis 17.01.2014.pdf - Evangelisch ...

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN
  • Keine Tags gefunden...

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

La Quotidiana <strong>vom</strong> 15.1.20<strong>14</strong>, Seite 11LEXICON ISTORIC RETIC MESEMNA, ILS 15 DA SCHANER 20<strong>14</strong> 11Sottoporta – la part inferiura da la Bergiaglia■ La part inferiura da la Bergiaglia cumenzasin l’autezza dal chastè da Castelmur/ La Porta e tanscha vers sidvestfin al cunfin cun l’Italia. Il 2010 han lasanteriuras vischnancas da Bondo, Soglio eCastasegna fusiunà cun las vischnancas daSopraporta a la vischnanca da valladaBergiaglia.CastelmurImmensa ruina da chastè, situada sur Promontogno(anteriura vischnanca daBuond) sin in grip difficilmain accessibel.Divers edifizis fortifitgads dal temp autmedievale dal temp medieval tardiv, ma erada temps pli vegls, èn cumprovads. L’entircumplex furmava ina gronda serra da la vale cumpigliava la veglia baselgia da vallada,situada a la via al lieu da la staziun romanaMurus. Castelmur è, ultra dal cumplex fortifitgàda Blinzuna, l’exempel il pli impurtantd’ina serra medievala sin il territori dala Svizra odierna. Sin il grip il pli aut sachattava ina tur quadratica; l’utilisaziun(tur da defensiun u d’abitar) e la vegliadetgnada quella n’èn, per mancanza da fastizs,betg fitg cleras. Sin in stgalim pli bassda l’areal sa chatta l’oriunda baselgia da vallada,consecrada a s. Maria (Nossadunna).La nav actuala deriva dal 19avel tschientaner,il campanil dal temp romanic. Il sectursacral percunter datescha dal temp medievaltempriv. Sin in’autra strivla da grip alnord da la baselgia sa chattava ina grondafortificaziun feudala cun ina tur (ca.1200), in mir exteriur ed edifizis annexs.Mirs massivs cun gronds portals, construidssin il stgalim da grip sur la Maira,protegivan la via veglia tras la val. Exchavaziunsarcheologicas, interprendidas ilsonns 1921–28, han purtà a la glisch en vischinanzada la serra in abitadi dal tempdals imperaturs romans: ins ha scuvert numerusedifizis, tranter ils quals in cun ipocaust.Pli tard han ins chattà ultra da quaitranter auter dus pitschens altars da scaleglcun las inscripziuns dal donatur. En iltemp medieval tempriv han ins engrondìla fortezza ed erigì la baselgia da vallada.Castelmur vegn menziunà en l’«Urbaricurretic dals bains imperials» (ca. 840), ensemencun ina staziun da duana che dattemporarmain il num a l’entir cumplex(Porta Bergalliae). Enturn l’onn 960 ènidas la serra e l’entira val en possess dal’uvestgieu da Cuira. Essend che Clavennaempruvava permanentamain da conquistarla serra, eran ils uvestgs da Cuira dependentsda subalterns fidaivels, residentssin la fortezza. Uschia ha la famiglia Castelmurvivì sin il chastè, dal qual ella haobtegnì il num. En il 15avel tschientanerha la fortezza pers si’impurtanza militara.Il cumplex serviva anc d’abitadi a differentssignurs feudals, el n’è dentant betg pli vegnìamplifitgà e rinforzà. En il 16aveltschientaner èn passads ils dretgs feudals ala vischnanca ed uschia han ins prest bandunàil chastè. Gia il 1600 era Castelmurina ruina. Maria-Letizia BoscardinLa PortaOriundamain ina porta tras il mir da la fortezzaromana (serra da la val) al nord daPromontogno en Bergiaglia. 9avel tschientanerPorta Bergalliae. A La Porta sa chattavanla staziun romanas Murus (Müraia)ed en sia vischinanza, sin ina collina, la baselgiada Nossadunna ed il chastè da Castelmur,menziunads l’onn 988. Il chastè èstà en possess da la famiglia Castelmur dapiil temp medieval tardiv, oz appartegna el alcircul da la Bergiaglia. Las duas parts da laBergiaglia, Sopra- e Sottoporta, èn documentadasdapi il 1336 respectivamain il1382, en funtaunas tudestgas dapi il 1367(ob port ed under port). Durant il temp dala Republica da las Trais Lias furmavanomaduas parts ina dretgira civila cun ildretg da proponer mintgamai in deputà ala Dieta. La barriera natirala da La Portasepara topograficamain e climaticamain laBergiaglia inferiura (mediterrana) da quellasuperiura (alpina). Martin BundiPromontognoFracziun da l’anteriura vischnanca politicada Buond (dapi il 2010 vischnanca daBergiaglia), construida lung la via en lapart sut da la Bergiaglia. 1348 Primentonia.Promontogno sa chatta al pe da la staziunromana Murus (numnada era Porta uMüraia), menziunada enturn l’onn 250.In grip traversal (a 942 m) sur Promontognodivida la Bergiaglia en duas unitadsgeograficas ed istoric-politicas: Sottoportae Sopraporta. Promontogno ha furmà dapiil 1535 ina fracziun da la vischnanca daSottoporta, dapi il 1879 ina tala da Buond.Il 1622 è la vischnanca vegnida intschendradada truppas spagnolas. A l’entschattadal 21avel tschientaner vegnivan anc explotadasa Promontogno las famusas plattasda gnais, utilisadas per construir tetgsda chasas en Bergiaglia ed utrò. Grazia al’Hotel Bregaglia, construì il 1875–76, èPromontogno daventà il center turistic daSottoporta.Adolf CollenbergBondo (Buond)Anteriura vischnanca politica, circulBergiaglia, district Malögia. Fusiunada il2010 a la vischnanca politica Bergiaglia.Vitg a mantun en la part inferiura da laBergiaglia, a dretga da la Maira, a l’entradaen la Val Bondasca, cun Promontogno eCastelmur, las culegnas bandunadas daCasnac e Bondea e diversas aclas sin lasspundas al sid da la vischnanca ed en la ValBondasca. 1380 Bondo, talian Bondo.18<strong>03</strong> 235 abitants; 1850 230; 1900 304;1950 239; 1990 161; 2000 181. Durant iltemp carolingic ha Buond appartegnì alministeri curretic Bergallia, a partir dal 960Il vitg da Soglio (maletg da ca. 1850).a l’uvestgieu da Cuira. En il temp autmedievalha Buond furmà in vischinadi «di làdell’acqua» dal cumin da Sottoporta, il1367 è la vischnanca s’unida a la Lia da laChadé. La baselgia da S. Maria a Castelmur(baselgia da vallada) dal temp medievaltempriv è documentada l’onn 988,quella da S. Martin (construida en stil romanic)a Buond è vegnida consecrada il1250. Refurmaziun 1552. Buond ha pratitgàdapi il temp medieval tardiv l’allevamentda muvel cun in sistem a quatterstgalims: bains en vischnanca, uigls a l’exteriurdal vitg, aclas ed alps. Acquist dadalps sin il Pass dal Bernina <strong>14</strong>29 (anc oz enpossess da Buond). L’agricultura, la venditada chastognas e la vituraria garantivanin gudogn supplementar. A partir dal16avel tschientaner emigraziuns en l’Italia,pli tard en l’Europa da l’Ost (pastiziers,mercenaris), en il 20avel tschientaner en ilGrischun dal Nord ed en l’ulteriura Svizra.Il 1621, durant ils Scumbigls grischuns, èBuond vegnì mess en tschendra da truppasspagnolas (248 edifizis) e reconstruì sco vischnancaaglomerada orientada vers la via.Ils edifizis profans ils pli impurtants èn ilPalazzo Scartazzini (1690), il Palazzo Cortinisin la Piazza (1763, oz Scartazzini) edil Palazzo Salis (1765–74). Tranter Buonde Promontogno sa chatta ina gruppa datschalers da vin (Crot). Svilup d’in turissemda stad moderà dapi la fin dal 19aveltschientaner, dasperas elavuraziun ed exportaziunda laina, oravant tut en l’Italia.La structura economica n’è betg sa midadafermamain dapi il 1960. 2005 tschintg interpresasen il sectur primar, trais en il secundared otg en il terziar. Diego GiovanoliSoglio (Suogl)Anteriura vischnanca politica, circulBergiaglia, district Malögia, cun la fracziunda Spino. Fusiunada il 2010 a la vischnancapolitica da Bergiaglia. La culegna da linguataliana sa chatta a 1095 m sin ina terrassada la vart dretga da la val al pe dal Passda la Duana (che maina en la Val d’Avras)e dal Pass da la Prasignola (che maina en laVal Madris), nua ch’ils Salis avevan acquistàalps il <strong>14</strong>12. 1186 de Solio, talian Soglio(uffizial). 1850 388 abitants; 1900 349;1950 287; 2000 172. Scuverta da crapsscaluttase d’ina fossa da plattas-crap aSuogl e conturns sco era da dus vaschs dabronz etruscs en vischinanza da Spino.Suogl ha appartegnì ecclesiasticamain a laplaiv gronda da Nossadunna a Promontogno,en il <strong>14</strong>avel tschientaner furmava lavischnanca ina curazia. La baselgia daSuogl Luregn è attestada per l’emprimagiada il 1354, ella è dentant pli veglia. Il1552 è vegnida introducida la refurmaziuna Suogl che vegn actualmain pastorà daventda Castasegna. En il temp medievalha Suogl appartegnì a la vischnanca da valladaBergiaglia. Il 1383 ha ella furmà cunCastasegna la vischnanca di là dell’acqua eda partir dal 1535 in vischinadi da la dretgiracivila da Sottoporta (cun sedia aSuogl). La vischnanca da Suogl è autonomadapi il 1879. Ella ha d’engraziar si’impurtanzaistorica e culturala a la famigliaSalis ch’è sa domiciliada en il 13aveltschientaner sco famiglia da ministerialsepiscopals a Suogl (plirs palazs a Suogl).Dal <strong>14</strong>avel fin viaden il 18avel tschientanerha Suogl vivì surtut dal transport da martganzia,dapi il 1850 gioga il turissem inarolla impurtanta. Il 1902 è vegnì avert aSpino l’ospital cirquital, il 1978 ina chasad’attempads. Arrundaziun dal funs 1945–50, planisaziun locala 1973. Ferma emigraziun.Scola primara (ad agen quint) dapiil 1982, serrada il 2001 e transferida aBuond.Adolf CollenbergCastasegnaAnteriura vischnanca politica, circulBergiaglia, district Malögia. Fusiunada il2010 a la vischnanca politica Bergiaglia.Situada lung la via en la part sut da laBergiaglia al cunfin cun l’Italia (staziun daduana), cun ina vegetaziun meridiunala,malgrà ils dus mais d’enviern senza sulegl.1374 Castexegnia. 1850 207 abitants;1900 239; 1950 197; 1980 174; 2000190. Crap-scalutta sur Caslac, singulschats dal temp etrusc e roman. En il tempmedieval furmava il Lovero il cunfin meridiunaldal territori da l’uvestgieu da Cuira.En il temp medieval tardiv era Castasegnasut il domini feudal dals de Salis efurmava cun Suogl e Buond il vischinadida Sottoporta. Il 1526 è daventada la vischnancaina part autonoma da la mesadretgira da Sottoporta. Ecclesiasticamainappartegneva Castasegna oriundamain a laplaiv gronda da Nossadunna (Promontogno).La chaplutta da S. Gion (S. GionBattista), menziunada il <strong>14</strong>09, era ina curaziada Suogl. Suenter l’adopziun da lacretta refurmada il 1552, ha Castasegnaobtegnì in agen plevon (1553) ed in’atgnabaselgia, consecrada a la s.Trinitad (1664).Il guaud da chastagners da Castasegna eraa ses temp il pli grond guaud da quella speziaen l’Europa. Oz profita l’economia indigenadals privilegis d’ina staziun da duana.D’impurtanza per la vischnanca èn ultrada quai las Ovras electricas da la citaddaTuritg. Il 2000 lavuravan 56 % da la populaziuncun activitad da gudogn a Castasegnaen il sectur terziar. 81 % dals abitantshan inditgà il 2000 il talian sco lingua materna,16 % il tudestg. Castasegna è suttapostad ina depopulaziun permanenta.La via da sviament è vegnida terminada il2004. Adolf CollenbergLexicon Istoric ReticL’imposant chastèda Castelmur.La Villa Garbald ed il Roccolo (tur) a Castasegna furman in lieu d’inscunter da la Scolapolitecnica federala.Il LIR cumpiglia bundant 3100 artitgels(geografics, tematics, artitgels dafamiglias e biografias) davart l’istorgiagrischuna/retica e la Rumantschia.Editura: Fundaziun Lexicon IstoricSvizzer; versiun online: www.e-lir.ch;versiun stampada: www.casanova.ch uen mintga libraria.<strong>Pressespiegel</strong><strong>Evangelisch</strong>-reformierte Landeskirche Graubünden

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!