AFAD Ankara 2015

7 HEYELAN TEHLİKE VE
RİSK DEĞERLENDİRMELERİ
Bu bölümde heyelan değerlendirme yöntemlerinden olan heyelan tehlike ve risk kavramları üzerinde durulacaktır.
Özellikle son 20 yılda bu haritaların üretilmesi afet yönetimi açısından son derece önemli bir konuma
gelmiş, yerel yönetimler, karar vericiler ve planlamacılar için bölgesel değerlendirmelerde yaygın bir kullanım
alanı bulmuştur. Heyelan tehlike ve risk kavramları ile bunların haritalanma aşamalarına, izleyen bölümlerde
değinilmiştir.
7.1. Heyelan Tehlikesi
Varnes (1984)’a göre bir bölgedeki doğal tehlike, belirli
bir alanda, belirli bir zaman dilimi içerisinde, potansiyel
olarak hasar verici etkiye sahip bir olayın (örneğin
heyelanın) oluşabilme olasılığıdır. Bu tanım, heyelan
duyarlılığından farklı olarak, ortamda tekrarlanma
özelliği olan bir tetikleyici etkenin (örneğin deprem,
yağış gibi) olmasını ve konum, zaman ve büyüklük gibi
faktörleri içermektedir. Bu değerlendirmelerin yapılabilmesi
için heyelan duyarlılığı ile heyelan tehlikesi arasındaki
geçiş sürecinin (Şekil 7.1) çok iyi anlaşılması
ve tanımlanması gerekmektedir.
Şekil 7.1’den de görüleceği üzere, heyelan duyarlılık
analizlerinde dikkate alınan hazırlayıcı (jeolojik,
jeomorfolojik ve çevresel) parametreler ile tetikleyici
parametreler arasındaki ilişkinin temelini, çalışılacak
alanda meydana gelmesi olası değişimler oluşturmaktadır.
Bunlardan zemin koşulları (örneğin litolojik
özellikler gibi) sabit olup, herhangi bir tetikleyici unsur
ile ilişkilendirilmemektedir (Popescu, 1994). Oysa, jeomorfolojik
süreçler (örneğin erozyon, olası topoğrafik
değişimler), deprem, yağış ve insan etkisi gibi doğal ve
yapay süreçler ile heyelanlar tetiklenebilmektedir.
Şekil 7.1. Heyelan oluşumunda hazırlayıcı ve tetikleyici parametrelerin ilişkisi
(Popescu, 1994).
Sooters ve Van Westen (1996)’e göre güvenilir bir
heyelan tehlike haritalamasında, heyelanlarla ilgili
ayrıntılı bir heyelan envanter çalışması, hazırlayıcı ve
tetikleyici parametrelerin ayrıntılı analizi ve bunların
alansal yayılımının gösterilmesi gereklidir. Bununla
birlikte, güvenilir bir heyelan tehlike haritalamasının
güç bir işlem olduğu da unutulmamalıdır. Bu durumun
temel nedenleri, heyelan oluşma olasılıklarının büyük
alanlarda ifade edilmesinde temsil edici veriye ulaşmanın
son derece güç ve yüksek maliyetli olması şeklinde
değerlendirilmektedir (Soters ve Van Westen, 1996).
Ayrıca, deprem ve yağış bir tetikleyici etken ile heyelan
oluşum zamanı arasında güvenilir ve yeterli bir veri tabanının
bulunması gereklidir.
Hartlen ve Vieberg (1988)’e göre ise ideal bir heyelan
tehlike haritasında heyelan oluşma olasılığı, türü ve
büyüklüğü gibi özelliklerin yansıtılması gereklidir. Ayrıca,
çalışılan bölgedeki heyelanların türü, aktivitesi ve
bunların mekansal olabilirlik (duyarlılık) ve dağılımlarının
sağlıklı bir şekilde tanımlanması ve bunlarla ilişkili
parametrik özelliklerin net bir şekilde ortaya konulması
önemlidir. Farklı türdeki duraysızlıklar farklı koşullarda
oluşacağı için, sözü edilen değerlendirmelerin, duraysızlık
türleri için ayrı ayrı yapılması gerekmektedir.
Heyelan tehlike haritalarının üretilebilmesi için, öncelikle
heyelan envanter haritası ve hazırlayıcı parametreler
kullanılarak modellenmiş ve heyelan duyarlılığının
(olabilirliğinin) sayısal olarak ifade edildiği heyelan
duyarlılık haritalamalarına gereksinim duyulmaktadır.
Heyelan duyarlılığından, heyelan tehlikesine geçiş
yapılırken, çalışılan alandaki heyelanların konumsal,
zamansal ve boyutsal olasılıklarının tahmin edilmesi
gerekmektedir (Guzzetti vd., 1999; Glade vd., 2005; Fell
vd., 2008a; Corominas ve Moya, 2008; Van Westen vd.,
2008). Heyelan duyarlılığı ile heyelan tehlikesi arasındaki
temel fark, heyelan tehlikesi içinde sözü edilen
konumsal, zamansal ve boyutsal olasılıkların içerilmesidir
(Şekil 7.2).
100
Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması
HEYELAN-KAYA DÜŞMESİ
TEMEL KILAVUZ