AFAD Ankara 2015

4
HEYELAN ANALİZ
AŞAMALARI
Bu kılavuz kapsamında, Çizelge 4.2’de belirtilen ölçek
sınıflamalarında, çoğunlukla orta ve büyük ölçek
değerleri dikkate alınarak yapılacak çalışmalar üzerinde
durulmuştur.
Küçük ölçekli (ulusal ölçeği de kapsayacak şekilde)
yapılan çalışmalar, çoğunlukla ülke bazında gerçekleştirilen
ve bölgesel olarak hangi alanlarda önlem
alınması, tedbirli olunması gerektiği gibi konularda
karar vericilere ve yerel yönetimlere bir ön fikir sunmak
için hazırlanan, afet potansiyelinin gösterildiği ve
fazla ayrıntının içerilmediği heyelan haritalarını hesaplamaktadır.
Bu tür haritalar genelde ülke bazında heyelan
bilgisi ve veri tabanı olan ülkelerde yaygın olarak
kullanılmaktadır (Foster vd., 2012)
Orta ölçekteki heyelan haritaları ise çoğunlukla
bölgesel gelişim planları veya önemli mühendislik
yapılarına yönelik önlemlerin alınması için üretilen
haritalardır. Ayrıntı oranı, ulusal ölçeğe göre çok daha
fazla olup, yaklaşık olarak birkaç yüz km 2 ’lik alandan,
birkaç bin km 2 ’ye değişen alanları kapsamaktadır. Bu
tip haritalarda, kütle hareketlerinin etkilediği ve/veya
etkileyebileceği alanlar ve kentsel dönüşüm/gelişim
planlarına altlık teşkil edebilecek bilgilere yer verilmektedir.
Günümüz uygulamalarında, her ne kadar bir
standart olmasa da, araştırmacılar çoğunlukla 1/25.
000 – 1/ 50.000 arasındaki ölçeklerde heyelan envanter,
duyarlılık, tehlike ve risk çalışmaları yapmaktadırlar
(Fell vd., 2008a).
Büyük ölçekteki çalışmalar ise, ayrıntıların son
derece fazla olduğu ve özellikle tasarım ve jeoteknik
çalışmalara altlık oluşturmak üzere hazırlanmaktadır.
Bu tür haritalarda çoğunlukla, güvenlik katsayısı
hesaplarına dayanan deterministik yöntemler, önemli
mühendislik yapıları (baraj, nükleer santral vb.) gibi
araştırmalarda kullanılmak üzere, temelinde yer seçimine
yönelik hazırlanmış bilgiler içerilmektedir. Ölçek
konusuyla ilgili yapılacak en önemli değerlendirme,
çalışmanın yapılacağı alanın ölçeğinin seçiminin, genelde
haritalama yöntemine göre değişiklik göstereceği
yönünde olsa da, haritalama tekniğinin ne olacağı
konusu da tartışmaya açıktır. Bununla birlikte, yöntemin
seçimi, haritalamanın ne amaçla yapıldığı, veri erişimi,
ekonomik koşullar, zaman ve deneyim gibi faktörlere
de bağlıdır (Soeters ve Van Westen, 1996). Ölçek
etkisinin bir alanda ne gibi değişikliklere yol açtığının
ve bu konunun son derece büyük önem arz ettiğine yönelik
piksel tabanlı çalışma örneği Şekil 4.1’de sunulmuştur.
Van Westen vd. (2008) tarafından yapılan bu
çalışmada, aynı bölgenin, farklı ölçeklerde oluşturulmuş
yamaç eğim haritaları ve bunların değişimi görülmektedir.
Söz konusu haritalar, SRTM (Shuttle Radar
Topography Mission) (A), 1/50.000 ölçekli topoğrafik
harita (B), 1/2.000 ölçekli topoğrafik harita (C) ve LI-
DAR (D) verilerinden üretilmiştir. Çalışma alanındaki
yamaç eğim sınıfları, her bir farklı ölçek değeri için sabit
olduğu halde, bunların değişimleri histogramlarda
net bir şekilde gözlenmektedir. Bu nedenle, ölçek seçiminde
son derece dikkatli olunmalıdır. Genel bir kabul
olmasa da, özellikle bu kılavuzun hazırlanma amaçları
da dikkate alındığında, 1/25.000 ölçekli topoğrafik haritalarla
uyumlu olması açısından çalışma ölçeğinin
1/25.000 olması tavsiye edilmektedir.
Şekil 4.1. Aynı alana ilişkin üretilen yamaç eğim haritasında, farklı ölçeklerin
etkileri. Van Westen vd. (2008).
60
Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması
HEYELAN-KAYA DÜŞMESİ
TEMEL KILAVUZ