AFAD Ankara 2015

7 HEYELAN TEHLİKE VE
RİSK DEĞERLENDİRMELERİ
7.2. Heyelan Riski
Genel olarak değerlendirildiğinde, heyelan risk haritalarının
oluşturulması, heyelan duyarlılık ve tehlike haritalarına
oranla, çok daha fazla disiplinler arası çalışmayı
ve planlamayı gerektirmektedir. Bu tür haritaların
sağlıklı bir şekilde oluşturulabilmesi için, yerbilimciler
dışında, sosyal bilimler, şehir-bölge planlamacılar gibi
farklı disiplinlerdeki uzmanların bilgilerinden de yararlanılması
başarılı sonuçlar alınmasını sağlamaktadır.
Risk haritaları sonunda kayıp ve hasar tahmini, dikkate
alınan koşullar (farklı senaryolar) yardımıyla modellenmekte,
çalışılan alandaki nüfus, yerleşim, kritik
tesis, ekonomik aktivite gibi konularda ayrıntılı bilgiye
gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle literatürde, risk
haritalarının sayısı, duyarlılık ve tehlike haritalarına
oranla daha az sayıdadır.
Risk kavramı, farklı disiplinlerde farklı anlamlar bulmakla
birlikte, heyelan açısından değerlendirildiğinde,
can ve mal kaybına yol açan veya çevreye zarar veren
bir olayın (heyelanın) oluşma olasılığının bir ölçüsüdür
(Fell vd., 2008a). Bu kavram, tehlike, hasar görebilirlik
ve risk altındaki elemanlar kavramlarını da içermektedir.
Bunlardan tehlike kavramı bir önceki bölümde açıklandığından,
bu bölümde ele alınmayacaktır. Hasar görebilirlik,
heyelan riski içeren bir alandaki eleman veya
eleman grubunun (örneğin insanlar, evler, kritik tesisler
gibi), heyelan sonucunda uğrayacağı kaybın derecesini
[0,1] aralığında ifade etmektedir. Örneğin, heyelan sonucunda
zarar göreceği düşünülen bir bina ise, buradaki
kayıp derecesi, binada meydana gelen hasarın, binanın
mali değerine oranı şeklinde yorumlanmaktayken,
insan yaşamı söz konusu ise, heyelandan etkilenen
insan sayısının toplam nüfusa oranı şeklinde değerlendirilmektedir.
Risk altındaki elemanlar ise, bir heyelan
sonucunda potansiyel olarak etkilenebilecek insan, binalar,
yapılar, altyapı, yol gibi elemanları içermektedir
(Fell vd., 2008a). Varnes (1984)’e göre heyelan riski ise
belirli bir zamanda, belirli bir bölgede heyelan sonucunda
ortaya çıkabilecek can ve mal kaybı ile ekonomik
zararın tahmin edilmesi şeklinde yorumlanmaktadır.
Diğer bir değişle risk, matematiksel olarak heyelan
tehlikesi ile tüm risk altındaki elemanlarda meydana
gelebilecek hasar/ zarar miktarının çarpımına eşittir
(Van Westen vd., 2006) (Eş 7.1).
R= ∑ (H∑(VA))
Eş. 7.1
Bu eşitlikte R, heyelan riskini; H, sayısal olarak hesaplanmış
heyelan tehlikesini; V, hasar görebilirliği ve
A ise risk altındaki eleman sayısı/değerini ifade etmektedir.
Risk hesaplama ve değerlendirmelerinde kullanılan
Eş.7.1’deki formül basit bir formül gibi gözükse de,
analiz ve ayrıntılandırma yapıldığında son derece karmaşık
bir hale gelmektedir. Buradaki en önemli unsur,
verilerin sağlıklı bir şekilde analiz edilmesi ve güvenilir
verilerle çalışılması zorunluluğudur. Risk analizlerinde
kullanılan verilere ulaşmak ve bunların güvenilirliğini
değerlendirmek, son derece güç bir işlemdir. Bu nedenle,
literatürde risk değerlendirmelerine yönelik uygulamalara
daha az sıklıkta rastlanmaktadır (Van Westen
vd., 2006).
104
Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması
HEYELAN-KAYA DÜŞMESİ
TEMEL KILAVUZ