AFAD Ankara 2015

6 HEYELAN DUYARLILIĞI
VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ
Heyelanlarla ilgili literatür incelendiğinde, heyelan değerlendirmelerine
yönelik çalışmaların sayısında, her geçen
yıl bir artışın olduğu söylenebilir. Özellikle son 15-20
yıl içinde, bilgisayar, CBS ve UA teknolojilerindeki gelişmelerin,
bu artışta önemli bir rol oynadığı bilinmektedir.
Heyelan envanter, duyarlılık, tehlike ve risk değerlendirmeleri,
günümüzde sözü edilen bilgisayar, CBS ve UA
teknolojilerinden yararlanılarak yapılmakta ve kullanıcılara
sunulmaktadır (Fell vd., 2008a ve b; Van Westen vd.,
2008). Bu bölümde, heyelan değerlendirme yöntemlerinden
biri olan heyelan duyarlılığı üzerinde durulacaktır.
Heyelan duyarlılığı kavramı, heyelan oluşumunda etkin
olduğu düşünülen jeolojik, topoğrafik ve çevresel
parametreler gibi hazırlayıcı parametrelerin dikkate
alınarak, gelecekte heyelan gelişmesi olası alanların
göreceli olarak sınıflandırılması şeklinde tanımlanmaktadır
(Varnes, 1984; Aleotti ve Chowdhury, 1999; Fell vd.
2008a; Van Westen vd., 2008). Bu tanım aynı zamanda,
var olan veya gelecekte meydana gelmesi olası heyelanların
yeri, alansal yayılım veya büyüklüğü ve mekansal
dağılımının belirlenmesini de içermektedir.
Genel olarak değerlendirildiğinde, bir heyelan duyarlılık
çalışmasının, heyelanların gelecekte nerede, hangi
türde ve hangi koşullar altında oluşacağı sorularına
yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir (Aleotti ve
Chowdhury, 1999). Bu sorulara doğru yanıtların verilebilmesi
ve heyelan duyarlılığının sağlıklı bir şekilde değerlendirildiği
haritaların üretilebilmesi,
• Çalışmanın amacı (arazi kullanımı, planlama, zarar
azaltma vb.)
• Çalışmanın ölçeği (ulusal, bölgesel, yerel, detaylı
vb.) Mevcut veya erişilebilecek veri,
• Zaman ve mali koşullar,
• Heyelan tür ve özellikleri
gibi faktörlerden etkilenmektedir. Değinilen bu faktörlerin
etkisi zaman zaman değişse de, heyelan duyarlılık
haritalarının kalitesini ve üretilebilirliğini doğrudan etkilemektedirler.
Ayrıca, heyelan duyarlılık değerlendirmelerinde
yapılan tüm analizlerin dayandığı iki temel
varsayım mevcuttur. Bunlar;
• Geçmiş ve bugün, geleceğin anahtarıdır (geçmişte
ve bugün heyelana maruz kalmış alanlar,
gelecekte de heyelana maruz kalabilirler, heyelan
envanteri temel unsurdur),
• Geçmişte ve bugün, heyelanların oluşumunda etkin
olanhazırlayıcı parametreler (jeolojik, topoğrafik,
çevresel), gelecekte de benzer koşullarda heyelan
oluşumuna neden olabilirler (heyelan parametreleri
temel unsurdur).
şeklinde değerlendirilmektedir (Guzzetti vd.,1999;
Guzzetti vd., 2000; Soeters ve Van Westen, 1996; Aleotti
ve Chowdhury, 1999; Ayalew vd., 2004; Van Westen
vd., 2008).
Yukarıda değinilen hususlar gözetilerek heyelan duyarlılık
değerlendirmeleri birbirinden farklı birçok yöntemle
yapılabilmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde,
heyelan duyarlılığının değerlendirilmesinde kullanılan
yöntemler, niteliksel ve niceliksel yöntemler olmak
üzere iki grupta incelenmektedir (Guzzetti vd., 1999; Fell
vd., 2008a; Kanungo vd., 2009). Niteliksel yöntemler,
araştırmacıların doğrudan saha gözlemlerine ve tecrübelerine/bilgilerine
dayanan yöntemleri içermekteyken,
niceliksel yöntemler, çoğunlukla CBS tabanlı veri grupları
kullanılarak bilgisayar destekli ve veriye dayalı olarak
gerçekleştirilmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde, niteliksel
yöntemlerin genelde kişisel bilgi ve tecrübeye dayanan
öznel yöntemleri kapsadığı, niceliksel yöntemlerin
ise, veriye dayalı daha nesnel uygulamaları içerdiği söylenebilir
(Van Den Eeckhaut vd., 2012). Bununla birlikte,
konvansiyonel olarak kabul edilen bir heyelan duyarlılık
değerlendirme yöntemi de bulunmamaktadır.
Bu bölümde değinilecek tüm yöntemler (jeomorfolojik
analizler hariç), CBS tabanlı orta ve bölgesel ölçekli
analiz yöntemleri olup, haritalama yöntemi açısından
uygun haritalama biriminin seçilmesini gerektirmektedir.
Haritalama birimi, yer yüzeyi üzerinde tanımlanabilir
sınırları olan ve komşu birimlerden kendine özgü yerel
özellikleri ile ayırt edilebilen homojen arazi birimleri
olarak tanımlanmaktadır (Hansen, 1984). Heyelan duyarlılık
değerlendirmelerinde grid hücreleri (pikseller)
topoğrafik/jeomorfolojik birimler, havza/alt havza gibi
alansal birimler gibi haritalama birimleri kullanılmaktadır
(Guzzetti vd., 1999). Sözü edilen haritalama birimleri
çalışmaların amaçları ve kullanılan yöntemleri doğrultusunda
değişim gösterse de, literatürde en çok tercih
edilen haritalama birimi piksel tabanlı grid hücreleri
olup, kılavuz kapsamında yapılan çalışmalarda da, bu
haritalama birimi temel alınacaktır.
Heyelan duyarlılık değerlendirmelerinde basit istatistiksel
analizlerden, son derece karmaşık matematiksel
modellemelerin de kullanıldığı yöntemlere kadar değişen
(örneğin: iki değişkenli istatistiksel analizler, lojistik
regresyon, esnek hesaplama yöntemleri gibi) birçok yöntem
mevcuttur (Van Westen vd., 2008). Kılavuzun hazırlanmasında
yapılan literatür araştırmalarında, kullanılan
tüm yöntemlere değinmekten ziyade, araştırmacıların
bilimsel çalışmalarda çoğunlukla kullandıkları ve ön plana
çıkan yöntemlere aşağıda ayrıntıları ile değinilmiştir.
88
Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması
HEYELAN-KAYA DÜŞMESİ
TEMEL KILAVUZ