ETBI Journal of Education - Vol 2:2 November 2020 (Irish-medium Education)

ETBI Journal of Education November 2020
athneartú teanga agus pléifear é sin sa chuid
eile den alt seo.
AN TUMOIDEACHAS AGUS ATHNEARTÚ
TEANGA
I dtíortha agus sna réigiúin ar fud na cruinne
a luadh thuas, ní leor leibhéal seachadta
na teanga atá faoi bhagairt ag mórtheanga
dhomhanda go dtí an chéad ghlúin eile chun
inmharanacht teanga a dheimhniú. Ba í tuairim
Baker (2002) scór bliain ó shin go raibh ag
éirí le hathneartú mionteangacha dála na
Breatnaise, na Catalóinise agus na Bascaise
de bharr pleanála sealbhaithe teanga agus an
tumoideachas. Tá an-chuid ag brath, mar sin,
ar an gcóras tumoideachais chun cainteoirí
líofa, gníomhacha a ghiniúint i gcás na Gaeilge,
tá an ról lárnach a d’fhéadfadh a bheith ag
an gcóras oideachais maidir le beocht a chur
i bhforleathnú na Gaeilge aitheanta ag an
Rialtas sa Straitéis Fiche Bliain (Rialtas na
hÉireann 2000:12) áit a deirtear: “Is é an tátal a
bhaintear as iarrachtaí athneartaithe teangacha
ar fud an domhain go bhfuil sé thar a bheith
riachtanach beocht a chur sa Ghaeilge lasmuigh
den seomra ranga I gcás na ndaoine óga atá
á foghlaim sa chóras oideachais foirmiúil.”
Déantar an ceangal céanna idir oideachas
teanga agus leathnú úsáid teanga sa phobal sa
Pholasaí Oideachas Gaeltachta, áit a gcuirtear
béim ar an ról lárnach atá ag an gcuraclam chun
tacú le hinniúlacht Ghaeilge cainteoirí dúchais
agus luaitear tábhacht earnáil na scoileanna
a fheidhmíonn trí mheán na Gaeilge chuige
seo (ROS, 2016; Ó Laoire, 2019). Is léir, mar
sin, go bhfuil ionchas ag an Stát maidir leis an
teanga a athneartú agus a láidriú trí mheán
na scoileanna i gcoitinne agus trí bhithín an
tumoideachais ach go háirithe.
Má tá aicme foghlaimeoirí ann a d’fhéadfadh
cur le dul chun cinn na teanga, is í iar-dhaltaí
na scoileanna lán-Ghaeilge. Ar an iomlán,
baineann foghlaimeoirí tumoideachais i gcoitinne
caighdeán sách maith sa teanga amach (Harris
et al, 2006). D’fhéadfaí a áiteamh go mbeadh
níos mó de sheans ann ná a mhalairt gur
úsáideoirí gníomhacha a bheadh sna daltaí seo
ar fhágáil na scoile dóibh. Chruthaigh taighde
Darmody agus Daly (2015) go bhfuil seans níos
mó ann go labhródh daoine fásta Gaeilge má
bhí ardchaighdeán bainte amach sa teanga acu.
Luann Ó Duibhir agus Ní Thuairisg (2019:267):
“Grúpa amháin a bhfuil caighdeán réasúnta maith
sa Ghaeilge is ea iar-dhaltaí na scoileanna lán-
Ghaeilge. Ní féidir talamh slán a dhéanamh de
afách, go labhróidh siad Gaeilge tar éis dóibh an
scoil a fhágáil.” Tá fianaise i dtaighde a rinneadh
thar na blianta nach mbíonn úsáid fhorleathan na
Gaeilge mar thoradh cinnte ar an tumoideachas
(Ó Duibhir agus Ní Thuairisg, 2019). Is é an
dúshlán is mó atá roimh phleanálaithe teanga atá
ag iarraidh an teanga a athneartú ná an cumas
teanga a bhíonn ag an gcóhort iar-fhoghlaimeoirí
tumoideachais a aistriú go húsáid agus ciorcal
nó núicleas úsáideoirí teanga a chothú i
dtimpeallacht na scoile tumoideachais.
Ní bhaineann an dúshlán leis an tír seo amháin
áfach. Tá taighde inspéise curtha ar fáil ag
Dunmore (2019) ar úsáid laethúil Ghaeilge na
hAlban i measc iar-fhoghlaimeoirí tumoideachais.
Rinne sé staidéar ar úsáid agus ar ídéeolaíochtaí
teanga i measc an chéad chóhort
iar-fhoghlaimeoirí tumoideachais idir fiche go
tríocha bliain tar éis dóibh an scoil a fhágáil. Fuair
sé amach nach n-úsáideann ach dornán beag de na
hiarfhoghlaimeoirí seo an teanga sa ghnáthshaol
laethúil, cé go bhfuil meon an-dearfa acu i leith na
teanga agus an chultúir.
PAGE 102