Untitled - Stichting Papua Erfgoed

van Java, zoals de hoogvlakte van Kedoe in Midden-Java wel genoemd werd,
met haar zich scherp tegen de hemel aftekenende, blauwe bergen, dode en
springlevende, rokende vulkanen, de uitgestrekte sawahvelden, die vanuit de
vlakte in terrassen tegen de berghellingen oprezen, een kleurig tapijt van het
lichtgroen van de bibit, de jonge rijstplantjes, overgaand in het goudgeel van de
rijpe padihalmen en de zee van witte pluimen van de suikerrietvelden in de
maanden april en mei, als het suikerriet rijp was om gekapt en afgevoerd te
worden naar de suikerfabriek.
Te midden van dit alles lag, als een enclave, de suikeronderneming Mertojoedan,
waar ik geboren en getogen ben. In die landelijke omgeving was de onderneming
een wereldje op zichzelf te midden van de slapende dorpjes van bamboehuisjes
tussen de rijstvelden in de vlakte; een gemeenschap met de betrekkelijke
luxe van comfortabele, stenen huizen, van gaslicht en later van elektriciteit,
auto's en de bedrijvigheid van een spoorwegemplacement, waar de op smalspoorlorries
aangevoerde, hoog opgestapelde, afgesneden suikerrietstengels werden
overgeladen op open wagons van een bredere spoorwijdte voor de afvoer
naar de suikerfabriek Tjebongan bij Djokja, dertig kilometer verder.
Het hoofd van de suikerfabriek of suikeronderneming was de administrateur,
een machtig heer - een toean besar, kandjeng, zeiden de Javanen - in die besloten
gemeenschap van de suikermensen. Het leek wel of de huizen waarin de
administrateurs woonden, het publiek moesten tonen hoe belangrijk de fabriek
of de onderneming wel was. Ze vormden het visitekaartje van de lokale suikergemeenschap,
die grote administrateurshuizen met hun enorme erven, die eerder
aan parken deden denken. Hoe groter het huis, hoe belangrijker de suikerfabriek
was. Het complex van de administrateurswoning werd door de bevolking
besaran, de plaats van de toean besar, de grote heer, genoemd. Ook ons
huis was heel groot, voor één gezin natuurlijk veel te groot. Maar dat van de
hoofdadministrateur op de suikerfabriek was nog veel groter, dank zij het kapitale
hoofdgebouw met de grote, open voor- en achtergalerij, de bijgebouwen met
de kamers voor de gasten, keuken, badkamers en gemakken. De personeelsverblijven,
die op zichzelf weer een eigen gemeenschap van bedienden met hun
gezinnen of familieleden herbergden, stonden aan de andere kant van het
hoofdgebouw. Daar stonden ook de stal voor het ene paard, dat nog restte uit
de tijd dat we nog geen auto hadden, en de hokken voor de kippen, kalkoenen,
parelhoenders, eenden en ganzen. Apen hadden we ook, twee wau-waus, kleine,
grijze gibbons met een zwart snoetje, in een grote kooi op het voorerf, waarin
ze eindeloos slingerden. De twee honden waren onze beste vrienden. De ene,
Daisy, was een rasechte pointer, die tot ons grote verdriet door een auto werd
doodgereden, de andere was een kamponggladakker, waarvan we evenveel hielden
en die door mijn broer Dipo was gedoopt, naar de Javaanse vrijheidsstrijder
Diponegoro uit de Java-oorlog (1825-1830). Het was een hele menagerie; alleen
koeien en varkens ontbraken er nog maar aan.
Aan de achterkant van het hoofdgebouw, tussen de bijgebouwen aan de ene
kant en het bediendencomplex aan de andere, stonden de garages voor de drie
auto's en het gebouw van de elektrische centrale. Op die onderneming was ons
Wis liet emge dat eleWiciblt had. Kort daaivoot was ei ata nog maat gas-
licht, dat via brandende gloeikousjes zijn helder witte licht uitstraalde. Als kind
18