Untitled - Stichting Papua Erfgoed

aan een officiële Nederlandse gezagsdrager, toen de als Bergpapoea - met peniskoker,
draagnet en een met roet, vermengd met varkensvet, besmeurd gezicht -
vermomde Menadonese politieagent Kaboeroean met een groep van vijftig met
pijl en boog en speer bewapende Migani's de Japanners tegemoettrok om mij
te bevrijden, omdat men bericht had gekregen dat ik in handen van de vijand
was gevallen. Nee, het was om een vriend te redden. Persoonlijke banden zijn
doorslaggevend bij het besturen in Nieuw-Guinea.
Een van de mooiste herinneringen aan mijn verblijf onder de Bergpapoea's is
de vriendschap die je had boven ras en status uit. Je was er geen padoeka toean
controleur (hooggestrenge heer), zoals op Saparoea en Ceram, of toean béba
(grote heer), zoals op Biak. Er was geen officiële franje bij. Je was daar in de
eerste jaren van de openlegging van het gebied rondom de Wisselmeren als
bestuursambtenaar gewoon zo maar iemand, helemaal geen groot, blank opperhoofd,
zoals het wel werd geromantiseerd. De Kapaoekoes spraken me aan met
kori (vriend), nori daba (beste vriend) of kontolulle (verbastering van controleur).
Soalekigi noemde me mémoeroe (jongere broeder), amè of aligamè
(vriend in de taal van de Migani's).
Nee, geen belangrijk hoofd, alleen maar een vriend, net als andere vrienden
tegenover wie je volkomen onbevangen staat.
Ik herinner me nog heel goed hoe verbaasd ik was — ik voelde me misschien ook
wel in mijn waardigheid aangetast - toen in de vroege ochtendzon, terwijl ik
genoot van het uitzicht over het Paniaimeer, een slaperige, zojuist uit zijn hut
gekropen Ekari langs kwam en zonder enige aanwijsbare reden heel ongegeneerd
tegen het HPB Wisselmeren zei: 'Kontolulle, aki kotti ibo.' (Controleur, je hebt
een grote penis.) En vervolgens slaperig verder sjokte.
Door dat soort contacten kon je binnendringen in een wereld die anders voor
je gesloten zou zijn gebleven. Hoe primitief deze Bergpapoea's ook waren, het
waren mensen met een uitgesproken persoonlijkheid, die in staat waren tot
hartverwarmende vriendschappen. Even warm als de hete, gepofte nota (zoete
aardappelen) waarmee de oude Nawipatoemawaka, de vrouw van een van de
hoofden van Enarotali, me in de oorlogsjaren iedere ochtend wekte, opdat ik
me onzichtbaar zou maken voor de Japanse vliegtuigen, die de laatste maand
voor de Japanse bezetting van de bestuurspost er nogal eens verkenningsvluchten
boven maakten. Met een handjevol gepofte bataten stond ze iedere ochtend
voor mijn bed: 'Sta op, kontolulle, ga uit dit huis. Straks komen er misschien
weer Japanse vliegtuigen over. Hi^er heb je warme nota.'
Het was iedere ochtend een bijna ontroerend tafereel het oude vrouwtje met de
gepofte bataten in haar groezelige, gerimpelde, magere handen voor mijn bed te
zien staan.
Eerlijk gezegd weet ik niet eens precies meer welke speciale verdiensten men
de Bergpapoea op zijn credit kan schrijven. Hij staat me in elk geval voor de
geest als een goede, trouwe vriend, goedlachs en met een open karakter. Ook
al zou hij fouten en gebreken hebben gehad - en die zal hij best wel gehad
hebben - hij zou me vanwege zijn warme hartelijkheid, zorgzaamheid en opgewektheid
even lief zijn gebleven. * *
*
Besturen en exploreren onder Bergpapoea's. Wat houdt dat eigenlijk in?
65