Untitled - Stichting Papua Erfgoed

In het algemeen is besturen alles doen wat nodig is binnen de grenzen van de
wet en naar de maatstaf van de wet, redelijkheid en behoorlijkheid. In Nieuw-
Guinea, waar de buitenposten - dat wilde voor de oorlog zeggen de bestuursposten
buiten Ambon (de residentiehoofdplaats) en na 1945 die buiten Hollandia
- altijd een tekort aan personeel hadden, en met name aan specialistisch,
voor een bepaalde taak opgeleid personeel, was besturen inderdaad letterlijk
alles zelf doen. Meer dan bijvoorbeeld op Java met zijn vele ambtenaren met
speciaal toegewezen taken, waar de bestuursambtenaar vooral een coördinerende
taak had tussen de diverse takken van overheidszorg, die om te kunnen functioneren
afhankelijk waren van de medewerking van de bevolking en het om die
reden niet konden stellen zonder het intermediair van het Binnenlands Bestuur.
In Nieuw-Guinea was het besturen meer dan coördineren. Het was eigenlijk alles
zelf doen, omdat er geen andere ambtenaren op de bestuurspost waren. Zo
was je op een buitenpost in Nieuw-Guinea als bestuursambtenaar ook rechter,
hoofd van de politie, inspecteur der belastingen en beheerder van 's lands kas.
Als ik eraan terugdenk verbaas ik me er nog steeds over hoe in die jaren vlak
na de oorlog de gouvernementskas van Biak met hoogst primitieve middelen
bewaakt werd en er door mij zelfs nooit over gepiekerd is daar bezwaar tegen
te maken. Door de grote militaire bezetting had Biak een gouvernementskas van
zo'n 6 miljoen gulden, die bij het HPB Biak berustte. De geldsafes en -kluis,
voor een normale HPB-kas meer dan voldoende, waren dat bij lange na niet
voor de berging van de vele geldkisten waarvoor ik verantwoordelijk was. Zo
goed mogelijk werden de kostbare kisten door een hulppolitieagent bewaakt,
die er overdag verveeld de wacht bij hield en er 's avonds, omdat we over te
weinig politie beschikten, bovenop sliep. Niemand scheen het ongewoon te
vinden, omdat het vanzelf sprak dat je er met de gebrekkige hulpmiddelen het
beste van maakte. Niemand vond dat vreemd, behalve dan een ambtenaar van
het departement van Financiën uit Batavia, die na twee jaar tijdens een bezoek tot
de conclusie kwam dat het maar een hoogst vreemde en onhoudbare situatie
was. Een op geldkisten slapende agent die gouvernementsgelden bewaakte! Het
was een opluchting voor me dat hij het grootste deel van de kisten naar Hollandia
liet verschepen, zodat de rest veilig in de kluis ondergebracht kon worden.
Verder was je op de buitenposten fungerend notaris, vendumeester en waterstaatsambtenaar,
belast met aanleg van en toezicht op huizen, wegen en bruggen.
Op Biak was ik tevens dienstdoend havenmeester, die verondersteld werd
zeeschepen door het voor de kust liggende koraalrif te kunnen loodsen. De Ambonese
djoeragan (schipper) van het gewestelijk vaartuig, ons bestuursvaartuig
van 30 ton, had er gelukkig meer verstand van dan ik.
Het was op Biak, dat geheel gekerstend was, gewoonte dat je als bestuursambtenaar
met Kerstmis of 's zondags op tournee gevraagd werd om na de goeroe
ook een preek te houden. Ik had me erop voorbereid en een pasklare preek in
het Maleis in mijn tourneeblik gereedliggen. Vanwege de variatie had ik de keus
uit drie zelf opgemaakte preken.
Op kleine bestuursposten in Nieuw-Guinea hing van de bestuursambtenaar dikwijls
de elektriciteitsvoorziening af. Hij was vaak de enige die het lichtaggregaat
aan de gang wist te houden en kon repareren. Na de oorlog kreeg hij er nog een
functie bij: de distributie van vivres en voorraden, van rijst, drank en sigaretten
66