Untitled - Stichting Papua Erfgoed

complex uit hout en bamboevlechtwerk opgetrokken barakken, afgedekt met
boomschors. Als bescherming tegen de pitti, de sterke en soms stormachtige
wind die dagelijks vanaf elf uur 's ochtends tot tegen zonsondergang uit het
noordwesten waait, zijn de huizen voorzien van een dubbele wand gevlochten
bamboe met een dikke laag gras ertussen. Het maakt de woningen ook wat warmer,
want het kan hier 's nachts, met temperaturen die tot 3 graden Celsius
kunnen dalen, flink koud zijn.
Centraal in het complex gebouwen staat een barak met een lengte van veertig
en een breedte van zeven meter, die tot gemeenschappelijke woning dient voor
het hoofd van het plaatselijk bestuur, de dokter, de bestuursassistent, de radiotelegrafist
met zijn radiotrapzender, de commandant van de veldpolitie en een
tiental veldpolitieagenten. Een deel van de barak is in gebruik als opslagruimte
voor de vivres en andere voorraden. Verder zijn er een loods als gemeenschappelijke
keuken en een barak die dient als huisvesting voor de uit Ambon afkomstige
gestraften die op de bestuurspost tewerk zijn gesteld. De Aitinjo's, afkomstig
uit de Vogelkop van Nieuw-Guinea, zijn in een andere loods ondergebracht.
Zij worden als dragers ingezet voor de opvoer van de voorraden van
de kust naar de Wisselmeren. Tenslotte is er het Bernhardziekenhuis, een goed
bedoelde naam voor een hut van vijf bij vijf meter, die als polikliniek en ziekenboeg
gebruikt wordt. Dat was de eerste bestuurspost in het Centrale Bergland.
De onderafdeling Wisselmeren blijkt in ieder opzicht een bijzondere, van alle
andere bestuursressorten afwijkende onderafdeling te zijn. Een onderafdeling
zonder geldkas, Nederlandsch-Indische guldens wel te verstaan. Hier is de kaurischelp,
zorgvuldig bewaard in lege petroleumblikken, wettig betaalmiddel. Het is
een onderafdeling zonder grenzen en topografische kaarten. Het terra incognita
van het Centrale Bergland kent geen grenslijnen. Het is verder een bestuursressort
zonder belastingheffing, zonder gouvernementsrechtspraak en zonder
gevangenis. In plaats van gevangenisstraffen of boeten wordt hier tussen partijen
bemiddeld. Een gevangenis, de boei, zo onafscheidelijk aan besturen verbonden,
is hier zowel overbodig als ondenkbaar. Vijftien jaar later deed de eerste gevangenis
haar intrede in een wereld waar een dergelijk instituut volkomen onbekend
was. De Ekari's hadden er snel een eigen treffende naam voor: wanèwa,
nachthuis. Het huis waar het altijd, net als in de onderwereld, nacht was.
De onderafdeling ressorteerde in de eerste jaren niet, hetgeen voor de hand zou
liggen, onder de afdelingschef te Fakfak, maar direct onder de resident te Ambon.
Verder bleek het een post zonder naam. De naam Paniai, die we de post
gaven, is de naam van het meer waaraan hij gelegen is. Pas drie maanden later,
toen ik de taal wat beter leerde kennen, kwam ik erachter dat de plaats bij de
bevolking als Enarotali bekend stond, hetgeen in de taal van de Ekari's letterlijk
'de aan de rivier de Enaro gelegen plaats' betekent.
De post week ook in een ander opzicht van bestuursstandplaatsen af. De bezetting
bestond alleen uit mannen. 'Soerabajavrouwen' waren er niet. Verder
was het een bestuursstandplaats waar het voedsel gerantsoeneerd was, een bijzonderheid
in vredestijd.
Het is in alle opzichten een hoogst merkwaardige post. 's Middags ga ik de
aan het meer gelegen dorpjes bezoeken om me wat te oriënteren. Alles is totaal
52