Untitled - Stichting Papua Erfgoed

De reis naar Nederland en het verblijf in Leiden betekenden een confrontatie
met vele zaken die me volkomen onbekend waren. Ik had, om maar iets te
noemen, nog nooit een elektrische trein gezien of een badgeiser, die me de
eerste keer de grootste moeite opleverde om er warm water uit te produceren.
Ik had nooit een haard gezien, terwijl de verkeerstekens Latijn voor me waren.
Ik presteerde het bijna een halfjaar lang op mijn fiets in de verkeerde richting
een straat met eenrichtingsverkeer in te rijden!
Toch had ik in dit opzicht weinig aanpassingsmoeilijkheden. Ik verbaasde me
niet al te zeer. Evenmin zoals lang daarna over Newyorkse wolkenkrabbers of
over de peniskokers van de Bergpapoea's.
Waar ik me wél over verbaasde waren de gewoonten van de mensen onder wie
ik me nu bevond. Je kon hier niet otigevraagd binnenlopen, zoals je dat op
Java met de open huizen gewend was. Je moest altijd aanbellen om te weten te
komen of je welkom was. Wennen diende je ook even aan het gemis van een fles
in de kleinste kamer van het huis; closetpapier was in Indië iets totaal onbekends.
Het was september 1931 toen ik in Leiden arriveerde en daar, voor het eerst,
op kamers ging wonen. Mijn eerste kamer in Leiden was in een steeg, de Molensteeg
16a, gelegen boven de werkplaats van een schoenmaker, die de hele dag
uit volle borst zong. Een kamer bleek in het studentenj argon een kast te heten.
Je moest er, zo uit Indië, wel even aan wennen. Zo was verkassen verhuizen en
een bomvrije kast een kamer waarop je vrij meisjes mocht ontvangen. De hospita
werd ploertin genoemd.
Indologie kon je in Nederland alleen studeren aan de Rijksuniversiteit van
Leiden of aan die van Utrecht. Het was een studie van vijf jaar, af te sluiten
met een economisch of taalkundig doctoraal examen indologie, waarvoor een
aparte studierichting in het leven was geroepen, de Verenigde Faculteiten der
Rechtsgeleerdheid, Letteren en Wijsbegeerte.
De Leidse school vertegenwoordigde wat men, met een voor mij altijd onbegrepen
naam en dat nog eens versterkt door de praktijk van het Binnenlands
Bestuur in Indië, de 'ethische richting' noemde van de opleiding van aanstaande
BB'ers, de Europese bestuursambtenaren. De Utrechtse school, drie jaar na
Leiden in 1925 opgericht als tegenpool van de Leidse opleiding, heette liberaalconservatief
te zijn en werd door tegenstanders van deze, voor een belangrijk
deel door de Indische ondernemerswereld gefinancierde universitaire opleiding,
ook wel smalend de olie- of suikerfaculteit genoemd. Leiden zou de aanstaande
bestuursambtenaren te ethisch, te slap op hun taak in Indië voorbereiden.
Utrecht zou bestuursfunctionarissen creëren die krachtiger de Nederlandse positie
in Indië zouden handhaven en niets moesten hebben van de 'huilerige
ethiek' van Leiden. Het leek allemaal erg overdreven. Ik moet eerlijk bekennen
in mijn studententijd nooit iets gemerkt te hebben van een scherpe tegenstelling
Leiden-Utrecht. Nog minder heb ik in mijn bestuurspraktijk in Indië en Nieuw-
Guinea kunnen ontdekken of je in het bestuurswerk te doen had met afgestudeerden
van de Leidse dan wel de Utrechtse school Het BB-korps in Indië
respecteerde zowel Leiden als Utrecht. In de keuze tussen beide werd je door
het ministerie van Koloniën geheel vrijgelaten. Ik koos Leiden. Niet omdat ik
een ethische dromer zou zijn, maar meer om zuiver opportunistische redenen.
22