Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
aspect van Lucebert gedichten. Met name Jan Oegema heeft dit op een zeer overtuigende en
bruikbare wijze gedaan.
Aan de hand van de fenomenologie volgens Merleau-Ponty ga ik op zoek naar de
betekenissen en de functies van het lichamelijk waarnemen, die ingebed liggen in Luceberts
poëtisch werk. Ik veronderstel, in lijn met Merleau-Ponty, dat kijken in zowel Luceberts
poëzie als beeldend werk verder gaat dan een beeld waarnemen met het fysieke oog; het
ondergaat een spel tussen subject en werk, tussen epistemologische waarneming en een
innerlijk ervaren van fenomenen tot het mystieke aan toe. Kijken is zowel een thematiek in
het werk als een activiteit van de lezer of kijker en komt naar voren in Luceberts gedichten.
Waarnemen komt op ons verstand over als een vanzelfsprekendheid, als een passiviteit die te
vergelijken is met de optische lens van een camera. Het zal voor zich spreken dat ik deze
aanname aanvecht, zoals ook de fenomenologen dit in het verleden gedaan hebben. Vooral de
rol van deze fenomenologie in de poëzie is hier van belang. Poëzie is een kunstdiscipline die,
hoewel ze vaak beeldend genoemd wordt, zelden gekoppeld wordt aan een filosofie rondom
het zien. Lezen is nu eenmaal geen kijken, een blik die over een schilderij glijdt is een andere
dan het verinnerlijke van beeldspraak.
Waarnemen en betekenistoekenning in poëzie berusten in essentie op een subjectieve
ervaring. Een woord moet immers een direct beroep doen op de verbeeldingskracht van de
lezer, wil hij er een zintuiglijke ervaring van kunnen maken. Nooit zal een gedicht
fotografisch te werk kunnen gaan, altijd zal het woorden moeten gebruiken om de lezer aan te
zetten de leemten – de afwezigheid van oneindig nauwkeurige beschrijvingen – aan te vullen
op een eigen, subjectieve wijze. Het kijken in Luceberts poëzie vormt hier geen uitzondering
op en presenteert de lezer beelden niet op een zilveren dienblaadje, maar laat hem of haar
stoeien met de woorden, de onderlinge associaties en de eventuele verwijzingen naar de
‘werkelijkheid’. De notie van subjectiviteit is in de poëzie dusdanig groter dan in bijvoorbeeld
de beeldende kunst, waar het getoonde zich op een eenduidige manier vertoont, ongeacht wie
er naar kijkt. Wanneer je dit argument bevecht door te stellen dat een schilderij net zo goed
subjectieve associaties op kan roepen, dan geldt dit in dezelfde mate voor de beelden die
poëzie oproept, met als voornaamste verschil dat het in de poëzie ook de beelden zelf zijn die
door de lezer opgeroepen worden. Dit kijken, deze subjectieve ervaring, dit onvermogen de
wereld te beschouwen als statisch onderzoeksobject, wat ook geldt voor de wereld die de
kunsten voor onze ogen optrekt, daar bevindt zich iets cruciaals aangaande Luceberts
dichtkunst. Het kijken, het vanuit een eigen positie beschouwen van een (poëtische) wereld,
11