Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
Descartes en zijn ‘opvolgers’ in. Ons bewustzijn valt samen met ons lichaam en ons lichaam
is geen gescheiden onderdeel van de wereld, maar bestaat door zijn relaties met de wereld.
Onze waarneming bepaalt ons gevoel van lichamelijkheid, constitueert ons lichaamsschema
met zijn verlengden die te vinden zijn in de wereld om ons heen. De ‘lichamelijke taal’ is dan
ook onder meer de taal die stoelt op deze relatie. Volgens Oegema’s deeldefinities 55 is het een
taal die thuishoort bij biologisch bereik, maar ook de taal van menselijkheid in het algemeen,
gebaseerd op relatie van mens tot mens, van moraliteit, als ook taal die orde schept in de
dingen: het geeft antwoorden op de vraag van wie het subject is, wat zijn plaats is in de
wereld. Een plaats in de wereld, een op waarneming gebaseerd bewust-zijn als relatie tot de
dingen (waaronder de lichamen van Anderen) in de wereld maakt de mens tot een individu.
Het is dus dit lichamelijke dat enerzijds ons een identiteit geeft, omdat het ons laat zien een
plaats te kennen in de actuele wereld, en ons anderzijds een doorgang geeft tot het verlies van
deze identiteit, omdat de relatie tot de dingen ons kan doen beseffen zelf ook een ding te zijn.
Ons ervaren van onszelf en van de wereld maakt ons tegelijkertijd statisch, als eenheid in de
wereld, als ook dynamisch, samenvallend met dat om ons heen als verlengde van ons
lichaamsschema. Zien eigent ons de wereld toe, omdat wij ons relateren met de dingen en ons
ervaren van de wereld (en daarmee onszelf) bestaat uit het waarnemen ervan. Logischerwijs
zou een niet-waarnemend bestaan, een afwezigheid van welke zintuiglijke prikkel dan ook,
ons ons bewust-zijn ontnemen. En dit is wat de voorgeboortelijke volmaaktheid is en wat de
mystieke ervaring opnieuw in een mens kan oproepen. Besef van identiteit is er niet, alleen
een volledig samenvallen met de wereld. De ‘taal’ die hierin thuishoort, ‘de analphabetische
naam’ volgens Oegema, is ‘taal van de voorwereld, het oerbegin, van een moment vóór de
schepping of vóór de geboorte, een taal die de dichter terugvoert naar puntnul, waar het oog
ziet zonder waar te nemen, de mond spreekt zonder betekenis te kennen.’ 56 Dit is ‘de ruimte
van het volledige leven’, vol verbintenis tussen alles en ledig door de afwezigheid van het
individu. Oegema noemt het ‘de ruimte waarin de verbinding van allen met alles nog intact is.
Paradijselijk, fris, vanzelfsprekend. Een wereld waarin mensen, dieren, stenen, vogels,
engelen elkaar woordeloos verstaan. Maar om van die ruimte te getuigen moet de dichter een
pijnlijke stap doen, hij moet haar geweld aandoen, het zegel van de volmaaktheid verbreken.
Wie uit het paradijs stapt, stapt in de tijd, de geschiedenis, het baren, het doodgaan, het
55 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.315
56 ibid. p.226
53