Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

46
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
In dit gedicht van Perk (en met dit velen van deze dichter) ligt de focalisatie bij een ‘ik’ die
ervaringen of ideeën tot uitdrukking brengt. Het meest duidelijk zijn de zintuiglijke
ervaringen. In de eerste strofe ziet de ‘ik’ een vrouw (gezien de achtergrond en het oeuvre van
Perk aannemelijk dat het om zijn onbereikbare liefde ‘Mathilde’ gaat) en hoort hij ‘in ’t
beekgeruisch [...] geen stillen kout’. In de tweede strofe aanschouwt hij de dame. Verder
komen er ideeën naar voren, die (in deze context) niet onder het zintuiglijke te categoriseren
vallen. In de eerste strofe verwoordt de ‘ik’ een vergelijking tussen ‘bloem’ en ‘star’; en ‘een
zoet gedicht’. Hij versterkt de persoonlijke focus door te stellen dat deze vergelijking voor
hem geldt. Het is een idee dat niet direct op een waarneming berust. Dit geldt ook voor de
tweede strofe, waarin de ‘ik’ zich iets tot plicht stelt en er iets schijnt. Dit laatste kan
gekoppeld worden aan een visuele waarneming, maar gaat voorbij aan een directe
waarneming; het is een interpretatie, een idee dat het intellect hem ingaf. In de laatste strofe
zegt de ‘ik’ ‘vaarwel’ en spreekt hij een verwachting of hoop uit; ‘haar’ opnieuw te zien.
Met deze beknopte analyse van de ‘ik’ in dit gedicht van Perk toon ik aan dat focalisatie een
eenvoudig, maar sterk gegeven kan zijn. Het gehele sonnet draait om de ‘ik’, die eenduidig
voorkomt: hij is een waarnemende entiteit in een niet conflicterende ruimte. Deze ruimte is in
dezen een florerend natuurlandschap: zomers, met een beek en bloemen (beide genoemd in
strofe een en drie). Het natuurlijke tafereel wordt duidelijk voor de lezer neergelegd, waardoor
er geen twijfel mogelijk lijkt te zijn over de enscenering van het gedicht. Buddingh’ zou een
theatrale metafoor gebruiken om een dergelijk gedicht te typeren: er is een decor als
onbetwistbare, aanwezige ruimte, waarin een speler (de ‘ik’) handelingen uitvoert. Dit
romantische gedicht is te vergelijken met de schilderkunst uit zijn tijd: een landschap waarin
in uitgemeten perspectief dingen zijn geplaatst en waarin de toeschouwer een vaste plaats
heeft ten opzichte van het zichtbare. Hij staart naar een punt in de verte waar alle
perspectivische lijnen naar convergeren. Tegelijkertijd is de toeschouwer dus ook een punt:
hij is statisch en kijkt vanaf één plaats in de gegeven ruimte. Deze focalisatie is ook duidelijk
te vinden in het gedicht van Perk: er is een ruimte van waaruit de ‘ik’ (en daarmee ook de
lezer) zich verwoordt. Op geen enkel moment zul je als lezer de ruimte noch de ‘ik’ bevragen.
Ze zitten verankerd in het raster van het klassiek wetenschappelijke model van de
werkelijkheid: onvermurwbaar en altijd aanwezig. Deze rigiditeit vinden we ook terug in de
vorm van het gedicht. Perk schreef uitsluitend sonnetten. Ook deze dichtvorm kan gezien
worden als een raster dat opgevuld wordt met dingen. En de dingen vormen zich naar het
raster, nooit andersom, zoals ook de ruimte een homogeen geheel is, onbeïnvloedbaar door