Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
toepasselijke uitdrukking te gebruiken. De beelden rollen over elkaar en blijven rollen, wat de
kracht vormt van deze poëzie. Wat de 'wenende stieren' betekenen of wie de 'heksen' of de
'wormen' zijn, is ook voor De Groot niet duidelijk. Selectief schept De Groot een (poëticale)
betekenis rondom enkele passages. Natuurlijk, dit is onvermijdelijk en het zou uitputtend
werk zijn om elk woord, elk beeld, te interpreteren en dan ook nog in een veronderstelde
‘boodschap’ van het gehele gedicht in te bedden. Ook ik doe daar een beroep op, omdat dat nu
eenmaal datgene is dat je als lezer overkomt, dat het gedicht oproept: kruisverbanden die door
hun successievelijkheid samen een boodschap lijken te vormen. Toch blijft het feit dat er op
papier alleen het ‘masker’ te zien is, de beelden die deze associaties oproepen. Ongeacht de
intentie van de dichter, blijven dit beelden die binnen komen en niet eenduidig gevat kunnen
worden, zoals de vingertoppen de ogen niet willen aanraken.
In dit gedicht is al een val te lezen, in beide betekenissen van het woord. De bloem is zowel
voor de ik als voor vliegen (de ‘danser’) een val. In een meest concrete lezing zien we de
dichter als gevangen in een fysiek lichaam, een lichaam dat niets van doen heeft met het brede
exposé van de eerste strofe, waarin een verleden wordt geschetst waarin een dynamische
bewegingsruimte de plaats van handeling vormt. Het is een ruimte vol leven, waar tegenover
het ‘dichte graf’ staat. Dit graf is de lichamelijkheid van de dichter, dat zich in de vorm van
een gedicht manifesteert als lichamelijke taal, een taal die onvermijdelijk aards moet zijn om
communiceerbaar te zijn. Deze taal omvat datgene dat de dichter verafschuwt en het liefst
vermijdt: het is een val voor vliegen. Het lijkt een noodzakelijk kwaad om gevuld te worden
door de lichamelijke taal, door het fysieke, door het tastbare. Een concretisering is
onvermijdelijk om de onlichamelijke taal weer te kunnen geven.
In 1958, een jaar voor het verschijnen van Val voor vliegengod, schreef Lucebert een tekst die
later gepubliceerd is onder de titel [De spiegels en toverspiegels van Tajiri]. 70 Hierin prijst hij
het werk van de beeldhouwer Shinkichi Tajiri, over wie hij in 1953 het gedicht ‘tajiri’ schreef
en hij hield eveneens een toespraak bij een tentoonstelling van diens werk in 1959. [De
spiegels en toverspiegels van Tajiri] kent opvallende overeenkomsten met ‘ik zie mij zelf als
bloem’, zowel op inhoudelijk als thematisch vlak. Ook zijn beide teksten in dezelfde periode
van Luceberts leven geschreven, wat dus ook een temporeel verwantschap aantoont. Ik ben er
dan ook van overtuigd dat deze tekst, die zich in grotere mate ontdoet van poëtisch
taalgebruik en daardoor transparanter is, het inzicht in ‘ik zie mij zelf als bloem’ kan
70 Lucebert (2004) Kalm aan kinderen, er komt nog wat bij. Amsterdam: de Prom. p.37
67