Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
van de verschijnselen zelf. Dit geldt evenzeer voor onze visuele waarneming van objecten om
ons heen, zoals de tafel die met al zijn specifieke eigenschappen een uniek ding vormt. De
krassen kunnen nauwkeurig gemeten worden, de kleur kan hypothetisch op de Plancklengte
worden beschreven, maar een dergelijke beschrijving blijft een menselijk construct dat niet te
meten valt aan de visuele ervaring. Hierin lijkt Merleau-Ponty zich direct te verzetten tegen de
Platonische notie dat de visuele verschijningsvorm van een ding verschilt en zelfs slechts een
afspiegeling is van een ideaal ding. Hij stelt dan ook ‘dat het in deze wereld onmogelijk is de
dingen te scheiden van de manier waarop ze verschijnen’. 24 Dit heeft implicaties voor
betekenisgeving. Als de ‘essentie’ van een ding slechts een benadering is, een generalisatie
van een veelvoud aan dingen en elk afzonderlijk object eigenlijk een veelvoud aan
eigenschappen is, waarin in elk van de eigenschappen afzonderlijk de essentie van het ding te
vinden is, dan is de betekenis ‘tafel’ (in Merleau-Ponty’s voorbeeld) triviaal in de
persoonlijke ervaring. Dit ‘containerbegrip’ kan de ervaring nooit vervangen. Kunstwerken
kunnen op een gelijke manier benaderd worden. Geen enkele analyse of uitvoerige
beschrijven kan het werk zelf vervangen. Wat rest is altijd de ervaring zelf. Natuurlijk, een
portret verwijst naar een externe werkelijkheid, ontleent zijn vorm aan een fysieke
waarneming en het is dan ook dit argument dat gebruikt zou kunnen worden door aanhangers
van de mimetische kunstopvatting. Het werk zou een indexicale relatie kennen met een object
uit de werkelijkheid. Maar dit is niet zoals moderne kunstenaars te werk gaan, aldus Merleau-
Ponty. Het afgebeelde op het doek mag dan wel gelijkenis vertonen met iets uit de
werkelijkheid, maar de manier waarop het is afgebeeld is van groter belang. Het object zelf
wordt niet opgeroepen door het schilderij, maar juist een schouwspel dat op zichzelf al genoeg
is. Er is geen onderscheid te maken tussen het afbeelden van niet bestaande objecten en
werkelijke objecten, want wat er uiteindelijk op het doek staat is het schouwspel zelf. Doet de
inhoud er dan helemaal niet toe? Is het alleen vorm waar het echt om gaat? Of in de
terminologie van Forum: is de ‘vent’ dan totaal ondergeschikt of zelfs noodzakelijk afwezig
in de woordkunst? Nee, waar het om gaat is dat vorm en inhoud, ‘vorm’ en ‘vent’, niet los van
elkaar kunnen bestaan.
Zo ook geldt het voor de poëzie. Het gedicht kent geen verenigingspunt, zoals ook het
ruimtelijk perspectief vrijgelaten is in de schilderkunst. Cornets de Groot spreekt van een
vervreemding tussen de voorstelling en onze kennis van de wereld, tussen het beeld en het
24 Merleau-Ponty, Maurice (1948) De wereld waarnemen. Amsterdam: Boom. p.74
31