Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

38
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
extreme mate, tot op een metafysische roeping. Dit tot het uiterste drijven van de roeping van
de mens in het metafysische doorbreekt de afhankelijkheidsrelatie met God: de mens
zegeviert over de schepping. Ook hierin weerklinkt een fenomenologisch denken: God als
rigide raster, heersend over de werkelijkheid, maakt plaats voor de menselijke ervaring die
bepalend is voor de aard van de werkelijkheid. De dichter rivaliseert volgens De Feijter met
God, door middel van een herschepping middels taal. De taal als scheppende kracht druist
hiermee direct in tegen de Platonische benadering van mimesis: uit taal komt dan immers een
wereld voort, in plaats van dat de wereld leidt tot taal. De omkering tussen God en mens
wordt dus gereflecteerd in een omkering tussen wereld en taal, tussen het scheppende en het
geschapene. De Feijter stelt: ‘De dichter van de analfabetische naam wil een taal scheppen
die van alle belichaming Gods is bevrijd.’ 31 Oegema merkt echter op dat De Feijter zich
beperkt tot slechts intertekstuele verklaringen voor de mystieke toon en inhoud van Luceberts
gedichten. Dat Lucebert zelf een mysticus zou zijn, dat blijft onbenoemd. Nu erkent Oegema
dat de term ‘mysticus’ er een is die zich binnen de wetenschap in een taboesfeer bevindt.
Maar dit is niet noodzakelijk! Met hem plaats ik Lucebert niet in een theologisch kader, wat
een voor de hand liggende associatie met mystiek is, maar in een fenomenologisch kader, wat
in mijn ogen een veel vruchtbaardere invalshoek vormt, daar deze de traditie van ritualistische
bewegingen onbenadrukt laat. Het lost eveneens de problematiek op van de eventuele
godsdienstigheid van Lucebert. Het maakt hem niet in de eerste plaats een toegewijd gelovige,
maar iemand die subject is geworden van mystieke ervaringen. De fenomenologie haalt
hiermee de mystiek uit de godsdienstige hoek, ontdoet haar van alle vormen van dogma en
kijkt verder dan intertekstualiteit.
Maar wat is ‘de mystieke ervaring’? Wanneer ik hierover spreek doel ik niet op een specifieke
mystieke ervaring, hoewel het niet onwaarschijnlijk is dat Lucebert deze ondervonden heeft,
maar op de ‘structuur’ of het proces van de mystieke ervaring in het algemeen. Deze behelst
dus met name een vorm, geen inhoud, een aard die vergelijkbaar is met de zogenaamde
fenomenologische ervaringen, beschreven door Husserl en toegespitst op de kunstdiscipline
door Merleau-Ponty. Oegema ontleent zijn notie van mystiek aan het handboek Spiritualiteit
en Mystiek (1985) door Otger Steggink en Kees Waaijman. Zij beschrijven een grondstructuur
van de mystieke ervaring, gebaseerd op christelijke mystici. Oegema onderscheidt hierin vier
31 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.22