Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
alledaagse ego en het verheven ego. Beiden raken elkaar aan, voelen hun aanwezigheid.
Aanraking is immer inniger dan aanschouwing.
Opvallend is dat de vlammen ‘bergwaarts’ brommen. In termen van richting (stijgen of dalen)
is deze term in deze context een ambigue. Intuïtief zou men in dit woord een stijging lezen, er
‘bergopwaarts’ in lezen, omdat we bergen doorgaans vanaf dalen en vlakten bezien. Van hier
naar de bergen impliceert een klim, een stijging, in de context van het mystieke: een beweging
naar het ‘hogere’. Echter, als het gaat om de zon, dan zou bergwaarts een neergaande
beweging zijn; de zon bevindt zich immers boven de bergen. Waarom dan de notie van
‘berg’? Waarom niet ‘aardwaarts’ of iets vergelijkbaars? De verklaring is in het gedicht zelf te
vinden: het hart hangt uit de hemel, niet in de hemel. De zon is hier. Hij hangt laag, is
onwerkelijk dichtbij. En dit is dan ook precies wat een fenomenologische mystiek zegt over
de schokkende ervaring van de ervaringskern: de waarneming is angstvallig dichtbij, zo
dichtbij dat ze samenvalt met het waarnemend subject. Het zijn dus vlammen die omhoog
brommen (wat natuurkundig overigens ook meer voor de hand ligt), zoals ‘bergwaarts’ ook
lijkt te zeggen. Ze wijzen de hoogte in, kolken als een lawaaiige vuurstorm rond de zon, die
als hart een brenger van leven is; in dezen waar leven, het aardse ontstegen. Alleen de
zandman staat op, ontwaakt bij de komst van de zon, gaat samen met hem op.
Het gedicht kent naast ‘zandman’ nog meer thematiek die met slaap van doen heeft:
‘somnambule’ en ‘sluimerende gezichten’. ‘Somnambule’ valt op te vatten als
‘slaapwandelaar’, iemand in een toestand waarin de zintuigen prima werken, maar de
waarneming niet doordringt tot het subject zelf. Een parallel met de mystieke ervaring is
eenvoudig gelegd: normaal gesproken is men als slaapwandelaars, wel ‘waarnemend’ – want
de zintuigen werken prima – maar onbewust van de waarneming zelf. Het ervaren van de
zintuiglijke waarnemingen zelf wordt niet bevraagd en men leeft in een halfslaap. Het is
mogelijk dat Lucebert de symboliek van de slaap ontleend heeft van de gnostiek, een kader
dat Cornets de Groot overtuigend aandraagt. ‘De in de wereld geworpen ziel staat bloot aan
gevoelens van verlatenheid, angst en heimwee : zij heeft weer weet van de pre-existentie.
Anders is dat, wanneer de aardse existentie beschreven wordt in termen van ‘verdoving’,
‘slaap’, ‘bedwelming’, ‘dronkenschap’ en ‘vergetelheid’.’ 71 Ook De Groot erkent dat er een
‘bovennatuurlijke’ ingreep gedaan moet worden om tot ontwaken te komen, al schrijft hij
71 De Groot, Cornets (1979) Met de gnostische lamp : krimi-essay over de dichtkunst van Lucebert. Den Haag:
BZZTôH. p.94
71