Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

76
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
algemeen. De verscheidenheid aan vormen van religieuze symboliek zijn zodanig in elkaar
versmelt – de interpretaties van respectievelijk, De Groot, De Feyter en Oegema – lopen
immers uiteen, waarin het de fenomenologische notie van een ervaring van eenwording met
de wereld, het wegvallen van de identiteit, datgene is dat deze interpretaties verenigt. De
gemene deler is de extreme fenomenologische reactie die Oegema typeert als het mystieke,
vroegere mystici wellicht als een directe confrontatie met God, maar die door Merleau-Ponty
op een mijns inziens minder metaforische en daardoor minder verbloemde wijze weet te
typeren.
Als subject in de actuele wereld bestaan wij bij gratie van onze eigen waarneming. Wij
(her)scheppen de wereld omdat de wereld, zoals wij haar kennen, alleen maar bestaat in onze
waarneming. Onze waarneming bepaalt onze ervaring en het is alleen de ervaring die wij als
toetssteen kunnen aandragen voor de aard en het bestaan van de wereld. Maar dit geldt ook
voor onszelf, als lichamen in die wereld, die evengoed onderdeel uitmaken van alle
zintuiglijke ervaring om ons heen. Ons bewustzijn mag dan wel ingekapseld lijken te zitten in
de beperking van ons lichaam, het reikt tot waar we kunnen waarnemen. Wij bestaan dankzij
onze waarneming, zonder zintuigen immers geen gevoel van plaats en identiteit. Maar ook
bestaat de wereld, waarvan het lichaam, inclusief zijn zintuigen, net zo goed onderdeel
uitmaakt. Merleau-Ponty noemt ons ervaren van de wereld een continue interactie tussen
wereld en subject, resulterend in waarneming. De extreme vormen hiervan zijn beschreven
door onder meer Sartre, Ter Braak en Huxley, maar ook door Lucebert die op een
gelijksoortige wijze ook in de storm van de waarneming terecht is gekomen, grote weerzin
kent in afgronden en gevoel van verlichting in het reiken naar de zon. Lucebert schept
hiermee een ervaringswereld, een wereld die geen indexicale relatie kent met de actuele
wereld zoals wij die kennen, maar gericht is op het weergeven van de mystieke ervaring als
een welklinkende echo van het overdonderende dat de mysticus overkomen is. Het klinkt in
zijn eerste bundel, zoals Oegema aangetoond heeft, maar het mystieke is nog altijd duidelijk
te vinden in de bundel die de roerige jaren vijftig voor Lucebert afsloot.