Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
zou het kenbare subject stukje bij beetje onthullen, waarbij elk gedicht van de betreffende
dichter een facet van zijn persoonlijkheid zou doen weerspiegelen in het intellect van de lezer
in de vorm van een emotie, een idee of een inzicht. De lezer zou de stem verstaan, hem
kunnen vatten met zijn gezond verstand, logische verbanden en onderlinge associaties kunnen
erkennen, die samen één overkoepelende betekenis zouden vormen. Als het gaat om Lucebert
worstelden critici en onderzoekers met deze kwestie en haar bijbehorende vragen, die geen
sluitend antwoord leken te hebben. Wat is de boodschap van Luceberts gedichten? Wat wil de
dichter ons meegeven? Wat verbeeldt zijn poëzie? Hoe vind je eenheid in de ogenschijnlijk
willekeurige beeldassociaties die de gedichten van Lucebert doorspekken? Omdat de
literairen geen antwoord konden vinden, werd de poëzie van Lucebert als geraaskal en
mooipraterij afgedaan; ‘nutteloze clownerie’, ‘bazelaar in het kwadraat’, ‘flauwe aanstellerij’,
‘warhoofderij’. 3 Waar zij niet bij stilstonden was dat de vragen die zij zichzelf en Luceberts
poëzie stelden wellicht te vooronderstellend van aard waren. Om je de vraag ‘wat is de
boodschap?’ te kunnen stellen, moet je je voorgenomen hebben dat poëzie een boodschap
moet bevatten. Voor deze theoretici is het kwaliteitskenmerk ‘vorm’ – hoewel nog altijd van
groot belang – ondergeschikt of, beter gezegd, gedienstig aan de ‘inhoud’.
Susan Sontag zei hierover dat de moderne kunstkritiek een te sterke band heeft gehouden met
de Aristotelische visie dat kunst per definitie mimesis is. Waar kunstenaars de mimesis aan
het begin van de vorige eeuw verworpen hebben, zo benaderden kunsttheoretici de kunsten
nog altijd vanuit een mimetische visie. Kunst zou een spiegel zijn van de waarneembare of op
zijn minst bestaande wereld, al dan niet vervormend als een lachspiegel. Sontag beschouwt
deze benadering als kwalijk: ‘The old style of interpretation [dat van religieuze teksten. RP]
was insistent, but respectful; it erected another meaning on top of the literal one. The modern
style of interpretation excavates, and as it excavates, destroys; it digs “behind” the text, to find
a sub-text which is the true one.’ 4 Sontag gebruikt het woord ‘tekst’ voor een werk in het
algemeen, maar van toepassing op de poëzie kan de term letterlijk genomen worden. Die ene
ware tekst zou de kern zijn die tegelijk gevormd en verhuld is door poëtisch taalgebruik. Het
werk is letterlijk ‘gedicht’ en het is aan de lezer om het te ‘openen’ en de werkelijke kern te
vatten. Het gedicht zou te parafraseren zijn, uit te leggen, nadat het ontdaan is van zijn
3 Vaessens, Thomas (2001) De verstoorde lezer : Over de onbegrijpelijke poëzie van Lucebert. Nijmegen:
Vantilt. p.15
4 Sontag, Susan (1966) Against interpretation.
13