Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
waarneming kan verrijken, omdat zij een en hetzelfde zijn. Hoe rijker ons domein aan
mogelijke associaties, des te rijker de waarneming wanneer we poëzie lezen. Een persoon die
in een steen enkel en alleen een verzameling harde materie ziet, ziet minder in een gedicht
over gesteente dan degene die een rijker associatiedomein heeft. En hierin ligt nu juist de
kracht en de functie van de interpretatie. Ze stelt niet tot doel het gedicht te ontdoen van
dubbelzinnigheden, ze ondergraaft niet de ‘vorm’ op zoek naar een ‘vent’, ze wil de stem van
het gedicht niet overschreeuwen met een luidere stem van het ‘intellect’. Nee, ze zoekt een
verruiming van het domein der associaties, ze verlegt diens grenzen en voegt meer wegen toe
tussen de knooppunten binnen het gedicht en naar buiten, naar die van de lezer toe. Dit is wat
Sontag typeert als de ‘oude stijl’ van interpretatie; de oorspronkelijke tekst blijft bestaan,
verliest niet zijn lichamelijke aard. Een interpretatie wordt bovenop of naast het werk
geplaatst in plaats van dat ze het vervangt. Hierbij citeer ik graag de woorden van E. du
Perron: ‘Men ondergaat een incantatie, ook als men haar analyseert. Een lied dat ons loszingt,
brengt ons terug naar een verloren wereld [… ;] het gaat altijd om een wonderland dat,
hoezeer ook geanalyseerd, toch aan de analyse ontsnapt. […] De staat van intellectuele
analyseerwoede alleen is de rooster over het geheimschrift, is het begrip van het wonderland.
De combinatie is onvruchtbaar […]. De begrijper-alleen heeft tenslotte maar éen [sic] kans:
de poëzie te verlaten, en van het begrip-zelf zijn wonderland te maken.’ 11 In de komende
hoofdstukken ga ik dan ook respectvol en behoudend om met voorgaande interpretaties van
Lucebert en ook schuw ik de intentie van de dichter zelf niet. Al deze eerdere teksten, deze
eerdere associaties en betekenissen, allemaal dragen zij bij aan de omvang van de
interpretatie. Ik streef geen ‘hoger doel’ na, in de zin dat ik niet teleologisch omga met
Luceberts gedichten en de interpretaties. Het verrijken van de ervaring kent geen hoger doel,
geen verlichtingsideaal, geen morele boodschap.
Volgens Oegema zou Lucebert op jonge leeftijd een mystieke ervaring gehad hebben en
vormt deze de voedingsbodem voor al zijn poëzie. In deze mystieke ervaring zou onder meer
datgene zitten dat ik hier boven beschrijf: de alledaagse wereld, de initiële waarneming, krijgt
verdieping, overlaadt het subject met een veelvoud aan prikkels waarmee of het intellect
worstelt om er betekenis aan te geven of het intellect ten onder gaat, samen met de identiteit
die erop drijft, om zo tot een hoger besef te komen. Dit mystieke aspect becommentarieert de
kunst en vice versa.
11 Oversteegen, J.J (1986) Anastasio en de schaal van Richter. Utrecht: H&S. p.32
19