Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
geestelijke ‘ik’, dit denkende wezen, ‘gevangen’ in een stoffelijk lichaam ontleent echter zijn
bestaan aan zijn waarneming en vice versa. Het denken komt voort uit waarnemen en bestaat
zelf uit het waarnemen (van opgeroepen woorden, beelden, geluiden etc.) terwijl het
waarnemen geen bestaan kent zonder het denken, zonder de tussenkomst van het intellect dat
de waarneming plaatst, ordent, voorziet van een positie ten opzichte van het waarnemende
lichaam. Deze veronderstelde dichotomie is ook te zien in de discussies rondom poëzie in het
onderscheid tussen ‘vorm’ en ‘inhoud’; alsof deze elementen afzonderlijk van elkaar kunnen
bestaan! Het niet kunnen isoleren van een van deze beide elementen – of het nu gaat om vorm
versus inhoud of lichaam versus geest – is al reden genoeg om ze niet als afzonderlijke
entiteiten te beschouwen, zoals ook de harde wetenschap consequent onderdelen zo veel
mogelijk afzondert van andere factoren om tot betrouwbare conclusies te komen. Een
kunstinterpretatie zou dus niet, zoals Sontag terecht aangeeft, het oorspronkelijke werk
moeten willen vervangen, met de grond gelijk willen maken om er een boodschap voor in de
plek te bouwen. Aan de andere kant houdt Sontag ten onrechte vast aan een schijndichotomie,
hoewel uiterst bruikbaar, van intellect versus waarneming. In mijn hoofdstuk dat expliciet
handelt over fenomenologie maak ik meer duidelijk over hoe waarneming verband houdt met
de geest.
Dat de poëzie een kenbare kern moeten hebben, het liefst in de vorm van een facet van de
menselijke dichter, was een kwaliteitskenmerk dat een sterk verband heeft met de aard van de
taal zelf. Taal zou in de eerste plaats een praktisch communicatiemiddel zijn. C. Buddingh’
zet deze benadering tegenover de functie van taal in de poëzie, die een ‘expressiemiddel’ zou
zijn; een medium waarmee de dichter ‘in een zo klein mogelijk bestek een zo groot mogelijke
som aan gevoelens, ervaringen, impressies’ 6 op de lezer over kan dragen. Volgens Buddingh’
is direct communicatief taalgebruik het gereedschap voor de geleerde, die zijn woorden
eenduidig wil hebben; hij ‘verarmt’ de taal door haar te ontdoen van dubbelzinnigheden. De
dichter daarentegen ‘laadt’ de taal, doordat hij dubbelzinnigheden niet schuwt, maar juist
inzet als middel. Groot belang hecht Buddingh’ aan het vermogen abstracte begrippen te
concretiseren in de vorm van ‘beelden’ of andere ‘zintuiglijke zaken’. Volgens Buddingh’ –
en daarmee de meeste poëziebeschouwers uit de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog
– bevat de poëzie een betekenis die niet direct communicatief wordt overgebracht op de lezer.
De vooronderstelling dat er per definitie eenheid te vinden is in poëzie, draagt bij aan de
6 Buddingh’, C. (1960) Eenvouds verlichte waters. Utrecht: Reflex. p.6
15