Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

58
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
geeft de tweede afbeelding een viertal vervormde hoofden weer, die niet gemakkelijk als
zodanig herkend zouden worden, ware het niet dat ze duidelijk ogen bevatten; het bovenste
paar is half gesloten en afgewend, het tweede paar bestaat uit een leeg wit en een massief
zwart oog, het derde laat zich en profil zien en het onderste paar kijkt richting de lezer. De
hoofden tuimelen over of vloeien door elkaar heen, lijken bij één enkel organisme te horen,
terwijl ze een eigen karakter behouden. De laatste afbeelding laat een tweetal figuren zien,
een groter afgebeelde menselijke figuur, het hoofd schuin, rustend op een hand, alsof het in
gedachten verzonken is; en een kleiner, dierlijke, haast katachtige figuur, dat een zwarte
schaduw werpt vlak achter zich. Beide figuren kijken met volledig zwarte oogbollen naar de
lezer, met uitzondering van het linkeroog van de grote figuur; dat lijkt af te dwalen, omhoog
te kijken, wellicht meer richting zijn hersenpan loerend dan naar een externe wereld. Wat het
drietal afbeeldingen gemeen heeft, is dat ze menselijke, doch umheimliche figuren laten zien,
die stuk voor stuk ogen hebben. Dat klinkt wellicht vanzelfsprekend, dat menselijke figuren
ogen hebben, maar het is in dit geval noemenswaardig, omdat de koppen dan weer oren
missen, dan weer een duidelijk aanwijsbare neus en de eerste figuur mist zelfs welke
gezichtskenmerken dan ook, op de ogen na. Ogen zijn de gemene deler. Het is overigens wel
noemenswaardig dat Lucebert in het algemeen vaak ogen gebruikt in zijn tekeningen en ook
in zijn andere bundels komen kijkende hoofden relatief veelvuldig voor. Val voor vliegengod
is echter de eerste bundel van Lucebert waarin alle opgenomen tekeningen uit kijkende
hoofden bestaat. In eerdere bundels zien we regelmatig nog andersoortige tekeningen, zoals
die van handen (amulet), vormen die niet direct te duiden zijn (de analfabetische naam,
alfabel, de amsterdamse school, triangel in de jungle) en scenario’s waarin een tafereel zich
lijkt af te spelen tussen verscheidene, al dan niet direct herkenbare, wezens (apocrief, van de
afgrond en de luchtmens). Hoewel de hier aangegeven classificaties voor discussie en
interpretatie vatbaar zijn, is het duidelijk dat Val voor vliegengod hoofden afbeeldt die alle
aandacht opeisen van de lezer. Het zijn close-ups, waarbij het grootste deel van de rest van het
lichaam buiten beeld valt zelfs afwezig lijkt te zijn. Het is duidelijk: er wordt gekeken en
bekeken. Misschien is het niets anders dan een voorbode voor Luceberts periode van intensief
schildersschap, waarin hij poëzie op een laag pitje zet. Men zou verwachten dat de tekeningen
in een bepaalde relatie staan met de gedichten. In onderstaande analyse kijk ik nader naar de
noties van zien en beelden in de gedichten in Val voor vliegengod. Daarbij speelt de
veronderstelling dat het om een mystiek zien gaat een beslissende rol. Poëzie biedt ons
immers geen werkelijk zien, geen fysiek zien, zoals de beeldende kunst dat wel zo letterlijk