Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

70
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
sprake van een oorspronkelijke staat waarin er een dynamiek is, een ‘natuurgeweld’ van
dieren en licht. In dit geval schetst Lucebert een tafereel dat sterk lijkt op een beschrijving van
de zon: een vlammend hart dat uit de hemel hangt. Het beeld van de ‘brommende vlammen’
heb ik hier eerder aangehaald; in een citaat van Oegema, die er een uitingsvorm van ‘de
storm’ in zag, metafoor voor het ‘moment van staar’, het binnendringen van de naakte
aanwezigheid van de dingen, essentieel moment binnen de mystieke ervaring. Daar Lucebert
in de verleden tijd spreekt van dit kernmoment, kan men opmaken dat de tijd van spreken die
in de doorwerking is van de mystieke ervaring. De mysticus voelt een maatschappelijke
roeping om zijn mystieke ervaring tot de medemens te brengen. In dit gedicht zijn dat de
‘schijndode toneelknechts’ en de ‘mediterenden’. Zij zijn ‘de anderen’ in dit gedicht; de
‘personages’ naast de protagonist ‘de zandman’. Terugkomend op de veronderstelde zon;
deze is hier een zwaar hart dat uit de hemel hangt. De terminologie van Oegema volgend, zijn
termen als gewicht kenmerken van de lichamelijke taal, de taal die thuishoort buiten de
mystieke ervaring, taal van de actuele wereld waarin nog geen sprake is van verzoening
tussen subject en de wereld. Dat het juist dit hart is, deze zon, dit licht, dit symbool voor het
goddelijke, voor het hogere, lijkt te detoneren met het gewicht dat dit heeft. Althans, dat geldt
voor een klassieke notie van mystiek. Lucebert vindt het mystieke niet in een hogere
werkelijkheid, niet in een christelijk hemels paradijs, maar vindt het in de naakte
aanwezigheid van het alledaagse. Dit blijkt dan ook uit het gegeven dat het ‘zware hart’ uit de
‘hemel’ hangt. Het stoffelijke is verbonden met het immateriële, en het is het stoffelijke dat
voor de mens een relatie biedt met dit ‘hogere’. Het is het licht dat ons de dingen laat zien en
ons kan doen confronteren met de naakte aanwezigheid van deze dingen. Het licht werkt in de
mystiek van Lucebert als aanrichter van de mystieke ervaring. Dat dit zware hart potentie
heeft tot het mystieke of zelfs het mystieke is, blijkt uit de laatste strofe, waarin de zon is
geblust en wordt weggedragen. De brommende vlammen bestaan echter nog steeds, alleen dit
keer in direct contact met de ‘zandman’. De onmiddellijkheid, als fase in de mystieke
ervaring, is hier duidelijk in zichtbaar. Waar de mysticus in de eerste strofe alleen de zon nog
gadeslaat, zo maakt hij in de laatste fysiek contact. Het zware hart laat schaduwen verdwalen,
doet de mysticus zijn aardse zelf verliezen om plaats te maken van een nieuw ‘ik’-besef: de
samensmelting met het mystieke alterego. Het is opvallend dat hij zijn schaduw voelt
verdwalen, een synesthesie die impliceert dat zijn blik niet op de schaduw gericht is, maar,
geheel in lijn met de mystieke ervaring, overschreeuwd wordt door het licht. Het voelen van
de schaduw impliceert eveneens een nauw verband tussen schaduw en subject, tussen het