Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
die – hoe vervreemdend dan ook – de lezer een tafereel voor de ogen schept. De verleden tijd
in deze strofe versterkt dit gevoel van exposé, alsof de dichter eerst een situatie weer wil
geven, waaruit de rest van het gedicht voortkomt. Dit stemt overeen met het veronderstelde
scheppen van een innerlijk landschap, in overeenstemming met Oegema die opmerkt dat in
veel van Luceberts gedichten een innerlijk landschap ter decor voor een mystieke reis wordt
opgetrokken 62 . De strofe eindigt in het nu, in de huidige situatie waarin een ‘ik’
geïntroduceerd wordt. Hij schept een contrast met de regels ervoor door zijn situatie met
‘maar’ aan te duiden. Deze ‘ik’ laat de lezer vanaf de tweede strofe zien dat zijn perspectief
van zijn huidige bestaan een stuk beperkter is dan de haast mythologische beschrijvingen van
de handelingen van andere subjecten. De ‘ik’ bevindt zich – en met hem de lezer – in een
duidelijk beperkte ruimte, in een ‘intieme bloem’, ‘mijn rond en dicht heelal een graf’
(cursivering door mij), waarin geen plek lijkt te zijn voor ‘stieren achter duiven aan’, zoals in
de eerste strofe, waar ook een afstand wordt gekenschetst tussen aarde en zon. Ook de laatste
strofe benadrukt de beperktheid van ruimte: ‘het wordt mij hier te klein / in dit benauwde rijk
tussen kroonbladeren’. In het gedicht zelf is dus een val te herkennen van een hogere staat, die
alle ruimte biedt en ongebonden is, naar een lagere staat, waarin de dichter opgesloten zit in
een fysiek lichaam. Dit lichaam is geplaatst in een wereld die zich om hem heen voltrekt,
zoals het heelal rond is waarbinnen hij zich bevindt. Of zoals Merleau-Ponty de ruimte
typeert: ‘De ruimte is niet langer die waarvan Dioptrique spreekt, een netwerk van relaties
tussen objecten, zoals een derde getuige van mijn zien haar zou waarnemen, of een
meetkundige die haar reconstrueert en overziet. Ze is veeleer een ruimte die vanuit mij als
oorsprong of nulpunt van de ruimtelijkheid wordt beschouwd. Ik zie haar niet volgens haar
uitwendige omhulsel, maar ik leef haar vanbinnen, ik ben erin omvat.’ 63
In de titel van het eerste gedicht wordt er al gezien. Het is hier echter maar de vraag hoe
letterlijk dit ‘zien’ beschouwd dient te worden. De ‘ik’ ziet zichzelf als bloem, hij kijkt naar
zichzelf en stelt zichzelf gelijk met een bloem. In een dergelijke vergelijking betekent ‘zien’
meestal ‘opvatten’ en staat het los van een zintuiglijke ervaring. Een andere manier om deze
titel te interpreteren is door de ‘ik’ a priori al gelijk te stellen aan ‘bloem’. In dat geval ziet de
‘ik’, die als een bloem is, zichzelf. Of anders geformuleerd: ‘Bloem zijnde, zie ik mijzelf’ of
‘Ik zie, als bloem, mijzelf’. In dat geval gaat de vergelijking en de voor de hand liggende
62 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.52
63 Merleau-Ponty, Maurice (1996) Oog en geest. Baarn: Ambo. p.53
61