Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
poëzie die de lezer zijn intellect blijft doen gebruiken en via dat intellect binnen het gedicht
waarneemt. Luceberts poëzie verwart opzettelijk, breekt met de harmonie en vormt het
tweede type ‘schok-gedichten’. ‘De lezer wordt uit de vertrouwde waarneming van een
gekontroleerde wereld losgetrokken, en dat gebeurt doordat hij brokstukken informatie krijgt,
die meestal per onderdeel heel precies en gedetailleerd is, maar waarbij de aansluiting tussen
de ‘blokken’ onderling ontbreekt. Er is geen sluitende ‘woordenwereld’ tot stand te brengen,
en dat heeft ten gevolge dat de automatische, ‘onschuldige’ waarneming verstoord wordt.
Juist als men de gegevens van de tekst zo volledig mogelijk tot hun recht laat komen, beelden
bijvoorbeeld zo ver visualiseert als maar mogelijk is, nemen de diskrepanties, de
onoplosbaarheden toe. Er ontstaat een werkelijkheid waarin de dingen thuis zijn, maar de
lezer een vreemde is. Hij konkretiseert het gedicht door een schok van totale vervreemding te
laten plaats vinden.’ 37 In de vorm van het gedicht spreekt dus tegelijkertijd de inhoud; beide
zijn onlosmakelijk verbonden en staan ten dienste van elkaar. De mystieke ervaring lijkt
ingebed te zitten in een dergelijk verstorend type gedicht. Dit wil niet zeggen dat via het
gedicht de mystieke ervaring volledig over te brengen is op de lezer. Het medium taal lijkt
altijd een barrière te vormen, de lezer altijd te behoeden voor de daadwerkelijke schok, het
daadwerkelijk ontregelen van het intellect. ‘Wetenschappers, juist exakte wetenschappers,
weten dat de beleving van de werkelijkheid niet uit te drukken is; er blijft een
onoverbrugbare, principiële, afstand tussen de, gewone of formeel gesystematiseerde, taal en
onze werkelijkheidservaring.’ 38 Hier kaart Oversteegen datgene aan dat Merleau-Ponty ook
beschrijft in zijn verhandeling over het benaderen van een tafel. Al beschrijf je het voorwerp
of de gebeurtenis groef voor groef, seconde voor seconde, het zal nooit geheel samenvallen
met het voorval zelf en ook niet met de ervaring van het subject met deze werkelijkheid. Zit
hierin het continue proberen van de dichter Lucebert? Het op poëtische wijze trachten? Als
het alledaagse, het voor iedereen bekende, al letterlijk met geen pen te beschrijven is, dan is
de verheviging van dit concrete (als in de mystieke ervaring) al helemaal problematisch. Het
mystieke is dus nooit in te kapselen in een gedicht, is nauwelijks op te wekken door woorden.
Maar hierin verschilt het niet van de alledaagse waarneming. Het onvermogen wordt echter
naar voren geschoven door de hevigheid van de fysische gewaarwording, wat de discrepantie
37 Oversteegen, J.J (1986) Anastasio en de schaal van Richter. Utrecht: H&S. p.26
38 ibid. p.32
41