Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

28
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
bewust hebben beïnvloed. De auteur is een waarnemend subject, dat net als wij voortdurend
zijn lichamelijke zintuigen inzet om vat te krijgen op de wereld. De kunstenaar is onderhevig
aan de waarneembare wereld, hij ‘zet zijn lichaam in’ 16 , om in de woorden van Paul Valéry te
spreken.
De aard van het beeld
Dat de ruimte een flexibel gegeven is, evenals onze waarneming ervan, maakt dat ons intellect
er geen vat op kan krijgen, als we ons niet overgeven aan wetenschappelijke analyse. De
aanvankelijke waarneming zelf trekt zich niets aan van ons intellect, totdat wij dit er op
loslaten. Ditzelfde geldt voor de dingen die de ruimte bewonen. Volgens de klassieke
psychologie, zegt Merleau-Ponty, bestaan objecten uit een veelheid aan kwaliteiten. Hij neemt
als voorbeeld een citroen. 17 Deze kent een specifieke vorm, een gele kleur, een zure smaak en
een eigen geur. Een dergelijke analyse schiet echter te kort, omdat ze ons niets zegt over wat
de kwaliteiten met elkaar verbindt. De verschillende zintuiglijke eigenschappen zouden strikt
gescheiden van elkaar zijn en ons zo geen inzicht bieden in wat het object werkelijk is. Deze
gescheidenheid past prima in een klassiek wetenschappelijk model, waarin de afzonderlijke
eigenschappen een eigen domein toegeschreven krijgen. Alweer komt dit terug op een rigide
raster, waarin het object te plaatsen is, onderverdeeld in de verschillende zintuiglijkheden. De
moderne psychologie erkent echter een verwantschap tussen de eigenschappen, die maakt dat
de verschillende waarnemingen waarmee het intellect een object zou construeren, niet
afzonderlijk geïsoleerd zijn. Merleau-Ponty spreekt van een affectieve betekenis, die de
zintuiglijke waarnemingen met elkaar relateert. Zo zijn er kleuren die een morele atmosfeer
uitademen, vrolijk of triest stemmen, stimuleren of deprimeren. Kleur doet dus meer dan het
enkel prikkelen van het oog, maar raakt de toeschouwer op een affectief niveau. Zintuigen
vermengen zich, communiceren onderling. Dit gegeven zit ook ingebed in onze taal, als men
het heeft over warme kleuren, een scherpe geur of een fel geluid. Als we kijken naar de
menselijke ervaring van de objecten om ons heen, stelt Merleau-Ponty dat de isolatie niet zo
sterk is als het klassieke denken ons poogt op te leggen. Men omringt zich met voorwerpen
die de persoonlijke voorkeur genieten. We meten ons een houding aan ten opzichte van de
wereld en maken ons hiermee de wereld eigen, het wordt een persoonlijk complex; een
16 Merleau-Ponty, Maurice (1996) Oog en geest. Baarn: Ambo. p.21
17 Merleau-Ponty, Maurice (1948) De wereld waarnemen. Amsterdam: Boom. p.47