Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

30
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
bestaat uit het kritiekloos noteren van alles wat er uit het onderbewustzijn opwelde. 21 Deze
aanname, hoe specifiek ze ook mag lijken voor het surrealisme, vormt een essentie voor de
beschouwing van Luceberts poëzie. Deze schrijfwijze impliceert dat de poëzie een andere
bron kent dan de externe wereld, bestaande uit ervaringen, waarnemingen en de logische
gevolgtrekkingen hieruit. Nee, er is het onderbewuste als bron van creatie. In lijn met Sontag
is er in dat geval geen sprake van mimesis. Merleau-Ponty zegt hierover dat het kunstwerk (in
zijn geval het schilderij) niet een imitatie is van de wereld, maar een wereld op zichzelf is. 22
Zoals wij de wereld waarnemen, zo ook dienen we kunstwerken op te vatten. De wereld komt
tot ons in zijn verschijningsvorm, waarvan het onmogelijk is om onderscheid te maken tussen
de dingen zelf en hoe ze verschijnen. Natuurlijk is het mogelijk om de dingen in de wereld te
beschrijven zoals een woordenboek dat doet, maar een dergelijk beschrijven gaat voorbij aan
de manier waarop het ding verschijnt. Men mag dan wel het gevoel hebben de essentie van
het ding te hebben benaderd, de manier waarop het aan ons verschijnt laat ons niet
onverschillig. Merleau-Ponty neemt een tafel als voorbeeld. Het heeft een blad en poten; deze
vormen de essentie van de tafel. Maar het gaat hem sterker nog om de waarneming van de
specifieke tafel voor zijn ogen. ‘Ik interesseer me dan juist voor de steeds weer bijzondere
wijze waarop de tafel het blad draagt, de unieke beweging vanaf de poten tot aan het blad
waarmee zij weerstand biedt aan de zwaartekracht. Deze zorgt er nu juist voor dat iedere tafel
van een andere is onderscheiden. Alle details – zoals houtvezels, de vorm van de poten, de
kleur en leeftijd van dit stuk hout, inkervingen en schrammen die de leeftijd markeren – zijn
hier even belangrijk. De betekenis ‘tafel’ interesseert mij slechts in die mate dat zij verschijnt
met al deze ‘details’ die de huidige modaliteit van deze betekenis incarneren.’ 23
Natuurlijk zijn deze details te beschrijven, maar deze beschrijving zal altijd tekort schieten.
Dit is ook wat Merleau-Ponty bedoelde met de tekortkomingen van modellen van de exacte
wetenschap. Deze zijn benaderingen van de werkelijkheid, handzame beschrijvingen die de
essentie van verschijnselen lijken te vatten, maar voorbij gaan aan de menselijke ervaring van
elke verschijning afzonderlijk. De natuurkunde mag dan wel steeds nauwkeuriger de
verschijnselen beschrijven en modelleren naar pragmatische systemen, maar zelfs als zouden
deze beschrijvingen uitputtelijk zijn, dan nog zijn zij niet identiek aan de menselijke ervaring
21 Buddingh’, C. (1977) Eenvouds verlichte waters. Utrecht: Reflex. p.21
22 Merleau-Ponty, Maurice (1948) De wereld waarnemen. Amsterdam: Boom. p.75
23 ibid. p.74