Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
in een zeer gecompliceerde beweging, waarbij syntaktische lineaire verbanden aangebracht
worden, maar semantisch van het ene transparant op het andere overgegegaan kan worden.
Daarna kan het eerste weer aangevuld worden, of een derde toegevoegd, enz. De blokken
werken ieder voor zich direct op de lezer, en ontlenen hun verband niet aan regelmaat in de
opeenvolging, integendeel: zij botsen vaak. Juist die weerstand tegen normalisering maakt van
het gedicht iets anders dan de reproduktie van relaties die wij in onze ervaringswerkelijkheid
als natuurlijk aannemen (wat redenerings- of verhaalverbanden wel zouden zijn); het geeft het
gedicht zijn uitzonderlijke, aktieve karakter.’ 8
Hierin is bijna een echo te lezen van Merleau-Ponty. Hij spreekt op een vergelijkbare wijze
over het ‘lezen’ van een schilderij, waarin het afleiden van een derde dimensie in een plat vlak
plaats van de semantiek uit de poëzie inneemt. 9 Zoals de poëzielezer middels verbanden
tussen de verschillende transparanten een beeld of reeks van beelden schept, zo doet de
beschouwer van schilderkunst dit met de projectie van dieptewerking om een derde dimensie
te creëren. Het subject zal altijd overzicht proberen te scheppen, verbanden willen leggen die
ervoor zorgen dat het werk niet als los zand uit elkaar valt. De kunstbeschouwer leidt de
afstand tussen twee objecten af uit de verschillen in grootte en de perspectivische lijnen in het
schilderij, zoals ook de poëzielezer een wereld voor zijn geestesoog wil oproepen door de
beelden in verband met elkaar neer te zetten. Nu is dit in Luceberts poëzie (alsook zijn
schilderkunst) problematisch te noemen, omdat het perspectief rammelt, de ‘blokken botsen’,
normalisering wordt tegengewerkt. Dit niet direct kunnen plaatsen van de ‘blokken’ maakt het
gedicht actief, maakt dat de passages niet direct gezet worden op statische plekken, maar
wervelen. Het actieve is dus niet zoals Buddingh’ beweert enkel te danken aan het vele
gebruik van werkwoorden en de tegenwoordige tijd, 10 maar ligt veel dieper in de betekenis –
of juist het onvermogen een eenduidige betekenis toe te dichten.
Het is dit actieve karakter dat Luceberts poëzie typeert. Ze schept geen ordelijke eenheid,
waarin de lezer in alle gemak zijn innerlijke blik kan scherp stellen of kan genieten van een
rustgevend uitzicht. Luceberts poëzie is geen poëzie die de lezer op zijn gemak stelt, zijn
manier van denken onverstoord laat en koeltjes een overzichtelijk aangezicht optrekt. Ze
8 Oversteegen, J. J. (1986) Anastasio en de schaal van Richter. Utrecht: H&S. p.69
9 Merleau-Ponty, Maurice (1996) Oog en geest. Baarn: Ambo. p.43
10 Buddingh’, C. (1977) Eenvouds verlichte waters. Utrecht: Reflex. p.9
17