Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
ervaring’ en ‘de poëtische schok’, termen die alleen vanuit lezersperspectief geldig zijn. Hij
erkent ermee het ongrijpbare, niet geheel te rationaliseren aspect van de poëzie. In één adem
noemt hij Lucebert naast Picasso, die in zijn schilderkunst een 'disproportionele nadruk op
geïosoleerde fenomenen' 14 legde, zoals ook Lucebert dat deed. De voet die naar voren lijkt uit
te steken, het oog dat zich op de zijkant van het hoofd lijkt te bevinden, onnatuurlijk lang
ogende ledematen; ze zijn in geen perspectief te plaatsen. Wil men het schilderij toch op een
dergelijke traditionele manier lezen, dan komt men van een koude kermis thuis: de
geschilderde ruimte is totaal vreemd, verstoort de veronderstelde harmonische kijkervaring.
De vergrote handen zijn niet perspectivisch gemotiveerd, maar psychologisch. De
waarneming hangt af van gekozen intensiteit, van een nadruk op afzonderlijke elementen die
bepaald worden door een expressionistisch ideaal, niet door een gehoorzaamheid aan de
natuurwetten van de 'werkelijke wereld'. Het ongrijpbare van Luceberts poëzie kent hierin een
verwantschap met het wegvallen van een eenduidige perspectief van de kubist. Zoals een
toeschouwer van een kubistisch schilderij zijn blik niet kan fixeren op een rustgevend punt in
het oneindige, zoals de ervaring van de actuele wereld ons dat leert, zo ook staat de lezer van
Luceberts poëzie met lege handen als hij een geruststellende kern probeert te vinden waarop
hij zijn ervaring kan fixeren. De woorden van de moderne dichter divergeren niet tot één punt,
maar dansen net zo flexibel als de lijnen van het kubisme. Het rigide dogma van een
perspectief dat opgaat in één kenbaar punt, in één rustgevende richting gaat niet langer op.
Hiermee deel ik de visie van zowel Susan Sontag als Oversteegen en Merleau-Ponty, die
stellen dat het begrijpen van kunst voorbij gaat aan het proces van waarnemen, dat het
intellect verwoede pogingen doet een overkoepelende betekenis te vinden, terwijl het juist de
waarneming en de daaruit voortkomende ervaring is die de moderne kunst domineren. Dit
betekent echter niet dat we de poëzie zomaar aan onze intuïtie zouden moeten overlaten. Als
we poëzie lezen, dan erkennen we sowieso dat het een construct betreft. Het is een creatie die
is ontstaan uit een ander subject; een subject dat wellicht net zo goed met lege handen de
wereld aanschouwt en worstelt met modes van waarneming. Ik wil hiermee niet stellen dat we
in het lezen van gedichten op zoek zouden moeten gaan naar de intentie van de auteur, iets
wat sowieso niet altijd bestaat, uitgaande van een ‘automatische schrijfwijze’, 15 maar dat het
vruchtbaar is op zoek te gaan naar denkbeelden of waarnemingen die de dichter al dan niet
14 Oversteegen, J.J (1986) Anastasio en de schaal van Richter. Utrecht: H&S. p.70
15 Buddingh’, C. (1977) Eenvouds verlichte waters. Utrecht: Reflex. p.21
27