Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

50
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
dat zijn blik er als het ware in bevangen raakt.’ 48 Hierover meer in het hoofdstuk ‘Mystiek
zien in Val voor vliegengod’.
Een identiteitsverlies waarbij de ‘ik’ zich losmaakt van zichzelf, waarbij hij ondanks en
dankzij zijn lichamelijkheid een wordt met de wereld, waarin hij zichzelf beschouwt als
beschouwend lichaam, gelijk aan alle andere dingen in de wereld, kent in Luceberts poëzie
uiting in een verwarrend spel tussen het kijken naar zichzelf en de interactie tussen de
gespletenheid. De verwarring is het resultaat van een beperking van het begrip van ‘ik’,
waarin gespletenheid niet geaccepteerd kan worden, mocht je ‘ik’ als een punt van bewustzijn
zien in plaats van als een complex aan interactie met de wereld en daarin zichzelf.
Terugkomend op het gedicht er is ik uit apocrief / de analfabetische naam waarin Vaessens
een instabiele ‘ik’ herkent, gaat Oegema een stap verder met dit gedicht door te verkennen
wat deze instabiliteit betekent, in plaats van slechts te erkennen dat ze er is. Allereerst
parafraseert hij een eerdere beschouwing van het fenomeen van het gespleten dichterlijk
subject, namelijk die van Van de Watering. Deze stelt dat Lucebert in een innerlijke strijd
verwikkeld was, waarin hij moest schipperen tussen een ideaal van grootse verwachtingen van
wat de poëzie kan bewerkstelligen en zijn vraag ‘of hij met zijn enorme idealen niet een
lachwekkend anachronisme is in een tijd van vernietigingskampen en atoombommen.’ 49 Deze
strijd tussen roeping en scepsis zou een spel oproepen tussen ego en alterego, tussen ‘ik’ en
‘mij’. Met Oegema acht ik deze verklaring redelijk aannemelijk en het zou een factor geweest
kunnen zijn in Luceberts identiteitsspel, maar ik geef de voorkeur aan een meer algemene
aanname, een die minder voeding kent in de maatschappelijke wereld. Oegema spreekt over
een ontmoeting met ‘de Ander’, naar terminologie van de dichter Octavio Paz. Dit gedicht
zou exemplarisch zijn voor ‘een religieus-poëtische intuïtie van het bestaan van een ander
‘ik’[.] […] Dit andere ‘ik’ wordt herkend in een verschijning die onmogelijk van deze wereld
kan zijn en het menselijk brein kundig ontregelt. Komt de dichter met die Ander oog in oog te
staan, dan geeft dat de sensatie van een zinsbegoocheling, van staren in een afgrond, een
tuimeling in de diepte. Tegelijk weet de dichter dat die ongehoorde verschijning op een
geheimzinnige manier verwant is met iets in zichzelf, een draaierig makende spiegeling van
een onbekend deel in hem.’ 50 Bij deze omschrijving van een ontmoeting met ‘de Ander’ is
48 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.186
49 ibid. p.54
50 ibid. p.55