Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

64
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
het tasten vergeefs. 'Diergedaanten' blijven hierdoor precies wat ze lijken te zijn: gedaanten,
verschijningen, waarvan hun ‘werkelijkheid’ te betwijfelen valt. De ogen weten de gedaanten
wel te beroeren, maar de tast schiet te kort. Zijn de zichtbare diergedaanten werkelijk
lichamen die concreet, waar dan ook, aanwezig zijn of blijven ze slechts verschijningsvormen
die voor de ogen van de lezer dansen, zoals de dansers in de derde strofe? De poëzie lijkt los
rond te zweven en te passeren voor het geestesoog van de lezer, zonder dat ze betast of gevat
kan worden. En dit is dan ook de problematiek die Lucebert maakt tot een altijd vergeefs
proberende dichter – ‘ik tracht op poëtische wijze’ – die de aanraking met de wereld, in haar
extreme vorm de mystieke ervaring, nooit in woorden kan vatten. De ‘lichamelijke taal’ is
niet toereikend een als voorgeboortelijk bestaan te beschrijven dat taalloos is.
Dat er geen gegronde plaats aan te wijzen is in ik zie mij zelf als bloem lijkt sterk te
contrasteren met de notie van ‘didam’ in de derde strofe. Slechts zelden kennen de gedichten
van Lucebert plaatsnamen of andere plaatsaanduidingen. Wat doet Didam, een klein plaatsje
in Gelderland, dan in dit gedicht? Het is in dit plaatsje, dat Lucebert op zeventienjarige
leeftijd zijn mystieke ervaring gehad moet hebben, aldus Oegema. Dit geeft dit vers een zeer
letterlijk en eenduidige lading, die ongewoon is voor Lucebert. Het letterlijk noemen van een
plaats, van een specifieke plek in de ‘echte wereld’, is een anomalie in Luceberts poëzie te
noemen. En hoewel het verleidelijk is om deze vermelding enkel toe te schrijven aan het
vermoeden dat Lucebert daar zijn mystieke ervaring gehad zou hebben, geloof ik dat dit
opvallende woord, dit afwijkende element, meer kan zeggen. Wat is er dan nog meer van
betekenis als het gaat om Didam? Het meest noemenswaardige dat over het plaatsje te melden
is, is dat het in 1925 geteisterd en gedeeltelijk verwoest werd door een tropische cycloon. 66
Het oog van deze storm trok recht door een buurtschap nabij Didam en richtte onmiskenbaar
veel schade aan in de regio. Het was een oog, te zien en te voelen vanuit Didam, dat
destructief tekeer ging. In het gedicht is het de 'geheime zijde' die 'openstaat' die de 'gedaante
dansende' 'ongedaan maakt' ofwel vernietigt, 'zoals eens in didam'. De 'geheime zijde' is als de
vernietigende cycloon, 'het wonder', het verwoestende oog, dat eens in Didam woedde.
Oegema erkent ‘de storm’ als veel gebruikt element in de mystieke poëzie. Over het gedicht
lente-suite voor lilith merkt hij op: ‘En passant wil ik er graag op wijzen dat het beeld van de
storm veelvuldig voorkomt in de mystiek, als ook in de visioenteksten in het Oude en Nieuwe
66 [Redactie] (11 augustus 1925). Een Cycloon in het Oosten van ons land. Het Vaderland : Staat- en
letterkundig nieuwsblad, avondblad A, p.1.