Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

Recommendations

Info

62 In de ogen van Lucebert – Robert Proost betekenis van ‘zien’ als ‘opvatten’ niet op; de ‘ik’ zou nu letterlijk zichzelf zien. De ‘ik’ ziet ‘mij’, maar dit impliceert niet automatisch dat ‘ik’ en ‘mij’ dezelfde persoon zijn, zoals door Oegema al aangetoond is in het gedicht ‘er is ik’. Waar in dat gedicht een afwezigheid is van een duidelijk innerlijk landschap, een groot gebrek aan beelden, biedt dit gedicht de lezer meer houvast, ook aangaande de problematiek van het gespleten subject. De ‘ik’ laat zich niet kennen, verschuilt zich in dit gedicht; niet alleen achter een instabiele positie, maar ook in zijn vergelijking met een ‘kopschuwe bloem’. Het is opvallend dat de ‘ik’, ondanks de titel, zichzelf niet vereenzelvigt met de bloem; hij zit er in. Dit versterkt het vermoeden dat de ‘ik’ in de titel een ‘mij’ ziet, de Ander, dat hij tegelijkertijd zichzelf als bloem ziet en zelf als bloem zichzelf ziet. Er is dus sprake van een onlichamelijk of op zijn minst een in dit gedicht niet expliciet geconcretiseerde ‘ik’ of ‘mij’ tegenover een als bloem belichaamde ‘ik’ of ‘mij’. Deze Ander past binnen de mystieke traditie als de onlichamelijke antipode, de ervaringskern waarmee de ‘ik’ samenvalt en zo tegelijkertijd een scheuring impliceert (de aardse ‘ik’ wordt losgerukt en ontwricht) als een vereenzelviging behelst (‘Het ‘ik’ van de mysticus vervloeit met datgene wat hij tegenover zich aantreft’ 64 ). ‘mijn vingertoppen vallen mij af / als ik mijn ogen aanraak’ dicht Lucebert in de tweede strofe. Bij een letterlijke lezing zou de waarneming (die van het aanraken) een concrete zijn; de ogen zijn immers vleselijke organen die bij de tastbare wereld horen. Vat men dit metaforisch op, dan zouden de ogen een totum pro parte zijn voor een functie die de ogen vervullen, namelijk van het zien. Hiermee wordt er dus een abstract begrip 'betast' voor 'vingertoppen'. Tasten betekent een raken van het ene lichaam met het andere, een maximale toenadering van twee concrete objecten of, figuurlijker beschouwd, van abstracte concepten. Het aanraken van ogen valt op te vatten als een geval van synesthesie, het samenvloeien van tast en zicht, van dat hier vergeefs blijkt te zijn; het tasten werkt niet mee als de ‘ik’ het probeert samen te brengen met het zien. Een verzoening tussen (het lichaam van) de ‘ik’ en zijn zien komt niet tot stand. Als ik het relateer aan de rest van de strofe, past deze passage mogelijk in een opsomming van de overige regels. Dan is het aanraken van de ogen ‘misdaad’ en het ‘afvallen van de vingertoppen’ de straf die op deze ‘beheerste inkeer’ volgt. Ook de ‘diergedaanten’, waarbij ‘beheerste inkeer’ ‘misdaad’ is bij de neiging ernaar, zijn sterk visuele elementen in het gedicht. Het gedicht opent rijkelijk beeldend met ‘wenende stieren achter duiven aan’ en ‘heksen zongen wel de wormen wrongen / zich hemelwaarts op op naar 64 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.177
In de ogen van Lucebert – Robert Proost de tepel der zon’. Het zijn figuren die lastig met elkaar in verband te brengen zijn, doch is de meerderheid samen te voegen onder de noemer ‘diergedaanten’. Het verband brengt de lezer in een staat van verwarring, van een vorm van ongeloof die gepaard gaat met verwoede pogingen de beelden te kunnen vatten. Zo ook wordt de mysticus overdonderd met een veelvoud aan lichamelijke prikkels uit de actuele wereld die hem in de ‘ziel’ raken, hem in angst en verbazing brengen. Deze actuele wereld is uiterst concreet, gevuld met ‘dieren’ en vol dynamiek. Ik gebruik bewust het woord ‘vatten’, omdat het juist dat woord is dat een verwantschap kent met de tastzin. Ook verwarring en ongeloof kunnen opgeschort worden bij letterlijke en figuurlijke aanraking, zoals ook de Bijbelse Thomas Jezus moest aanraken wilde hij zijn ogen geloven. Tast kan als een extremere vorm van waarneming gezien worden dan zien. Het zicht is onbetrouwbaarder dan de tast en wil je je van je zien een betrouwbaar instrument maken dan moet het samenvallen met de tast, wat Lucebert in dit gedicht probeert. De mystieke ervaring gaat gepaard met ‘extreme lichamelijke gewaarwordingen’ 65 waarbij het zien het tasten kan overtreffen in intensiteit en intimiteit. Het is dan ook haast ondoenlijk om betreffende mystieke ervaringen nog te spreken van afzonderlijke zintuigen, zoals ook Merleau-Ponty al stelt bij een alledaagse waarneming en erkenning van een ding. Zintuigen vloeien over in elkaar, vormen synesthetische verbindingen die in dialoog gaan met het waarnemend subject. Het is het intellect dat er voor zorgt dat kwaliteiten gescheiden kunnen worden. Maar het intellect speelt geen rol meer in de sterk lichamelijke ervaring van het mystieke. Het wordt dan overschaduwd door de heftigheid van de waarneming; in deze shocktoestand kent het intellect geen plaats. Op poëticaal niveau blijkt dat in Luceberts poëzie ‘aanraken’ niet kan. Woorden scheppen beelden en deze beelden dwalen rond in het hoofd van de lezer, ze vallen er zelden of nauwelijks op hun plaats en laten de lezer veelal in verwarring achter. Schept Lucebert hier een autonome wereld, gestructureerd in een fictionele tijd en ruimte? Of vuurt hij enkel beelden op ons af die geen voeten in aarde krijgen, rond blijven zweven en ons innerlijke oog strelen of bevuilen? Het liefst zou de lezer de beelden willen grijpen, voor zichzelf kunnen bevestigen als bestaande en concrete dingen die een wereld bewonen, die ruimte – hoe fictief dan ook – innemen en onderling logische verbanden kennen. Deze poging de beelden te structuren stokt echter en Lucebert lijkt te zeggen dat zelfs de poging al futiel en zelfs misdadig is. De ogen moeten niet aangeraakt willen worden en als het al gebeurt, dan blijkt 65 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.177 63
Page 1:
In de ogen van Lucebert Een onderzo
Page 5:
Voorwoord In de loop van mijn bache
Page 9 and 10:
In de ogen van Lucebert - Robert Pr
Page 11 and 12: In de ogen van Lucebert - Robert Pr
Page 61: In de ogen van Lucebert - Robert Pr
Page 77: In de ogen van Lucebert - Robert Pr
show all

Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?