Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
Het mystieke
DEEL II
Het erkennen van het mystieke heeft de interpretatie van en de omgang met de gedichten van
Lucebert geproblematiseerd, tot op het punt dat theoretici zich ontwijkend gedroegen. Het
was Jan Oegema die in zijn Lucebert, mysticus (1999) verandering wilde brengen in het
onopgeloste en volgens sommigen onoplosbare raadsel van Luceberts mystiek. Hij gaat, naar
eigen zeggen, onder meer voort op het werk van C. W. van de Watering (Met de ogen dicht
(1979)). Van de Watering herkent in Lucebert een taalgebruik dat lijkt op de taal van de
mystici, zoals men dat aantreft in middeleeuwse, religieuze geschriften. Hij stelt dat het
mystieke in Lucebert afwijkt van de traditionele, christelijk-religieuze mystiek, maar laat in
het midden hoe men dan wel om zou moeten gaan met deze vorm van mystiek. Van de
Watering kenschetst in een artikel uit 1992 (Wat vermoed wordt ongeweten; de andere
werkelijkheid van Lucebert) Luceberts poëzie als ‘parafysisch’; zij ‘ontkent (nog steeds) het
metafysische, maar bevestigt het paranormale element in Luceberts poëzie.’ 30 Cornets de
Groot weet meer duidelijkheid te scheppen in Van de Waterings benadering, door Lucebert te
beschouwen als een ‘aardse mysticus’, die geen vereniging zoekt met een andere
werkelijkheid, maar met een verborgen ik, een immanente metafysische realiteit die niet te
vinden is in een hogere, ongrijpbare wereld, maar juist in de mysticus zelf. Voor Lucebert zou
er dus geen werkelijkheid bestaan buiten de aardse, wat indruist tegen de traditionele mystiek.
Juist hierin is een fenomenologische mystiek herkenbaar: de mystieke ervaring wordt niet
toegeschreven aan iets buitenwerkelijks, maar aan een intensivering van het werkelijke. In
Het vlees is woord geworden; Lucebert, Hölderlin en de joodse mystiek (1994) poneert Anja
de Feijter een verband tussen Lucebert en de joodse kabbala. De essentie in deze vergelijking
is de omkering van de afhankelijkheidsrelatie tussen God en de mens. Waar in de traditionele
joods-christelijke mystiek de mens puur en alleen afhankelijk is van God, herkent De Feijter
in de kabbala een mystiek schema waarin de mens als drijvende kracht achter het draaiende
houden van de schepping wordt aangewezen. De mens zou een onmiskenbare schakel zijn in
het proces van vernieuwing van datgene dat God geschapen heeft. In die zin is God dus
afhankelijk van de mens in zijn schepping. Volgens De Feijter prijst Lucebert het mens-zijn in
30 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.20
37