Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
Lucebert de filosofie van Husserl, die stelt dat de mens leeft in een decor van dingen die wij
niet alleen waarnemen, maar ook aanvullen middels concepten die ons bekend zijn 44 . Van een
dobbelsteen zien wij nooit alle kanten tegelijk en toch menen wij een dobbelsteen te zien als
wij slechts het maximum van drie kanten tegelijk zien. Deze conceptuele aanvulling maakt
dat wij ons existeren ervaren door de perspectivische rangschikking van de wereld die wij zelf
toepassen. ‘Wij zijn het die werkelijk bestaan, al het andere bevestigt dit ‘zijn’ omdat levende
en dode dingen de orde aanvaarden waarin zij door ons neergezet worden.’ 45 Het besef van
een door ons opgelegde heerschappij over de wereld kan leiden tot een gevoel van
vervreemding met deze wereld. Deze beklemming kan getemd worden door het intellect, iets
wat veel kunstenaars, waaronder dichters, doen en waar Aafjes een grote voorstander van
was. Dit temmen leidt volgens Oversteegen tot een berusting: ‘Alles staat even op zijn plaats,
– ook zij zelf.’ Wat Lucebert doet is juist een erkenning van de onrust, van de dingen die nog
niet getemd zijn door ons intellect. Als de dingen het heft in eigen handen nemen en ‘niet
slechts een punt vul[len] van ons waarnemingsveld, maar alsof zij uit eigen kracht
best[aan].’ 46 Volgens Oversteegen wordt onze eigenheid genegeerd, omdat het de dingen zijn
die zijn, terwijl de lezer gereduceerd wordt tot kijkdier. Wij zijn (vrij naar Lucebert) een
broodkruimel op de rok van het universum. Of in tegengestelde termen uitgedrukt: ‘ons
bewuste zijn is in tienduizend dingen gevaren.’ Tijdens een dergelijke sensatie, wordt het
‘slachtoffer’ op een onbewaakt moment overdonderd door de opdringerige, ‘naakte’
aanwezigheid van de dingen, die hij als een invasie van het dagelijkse ervaart. Ze resulteert in
het ontstaan van ‘een nieuw identiteitsgevoel in een bewustzijnsloos en ongescheiden ‘zijn’
van ik en wereld’ 47 , zoals ook in de voorbeelden van Oversteegen Huxley, Sartre en Ter
Braak ten deel viel. Volgens Oegema zijn dergelijke tijdelijke staten van bewustzijn te
typeren als mystieke ervaringen, waarin de ervaring het subject overspoelt, hem overlaadt met
een sensatie die zowel de zintuigen als het verstand te boven gaan. Oegema noemt dit ‘het
moment van de staar’: ‘de dichter is dermate overdonderd door wat zich voor zijn oog ontrolt,
44 Oversteegen, J.J. (1986) Anastasio en de schaal van Richter. Utrecht: H&S. p.20
45 ibid. p.20
46 ibid. p.21
47 ibid. p.22
49