Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
Slotgedachte
Mysticus of oproerstoker, fenomenoloog of geraffineerde ontgoochelaar; Lucebert heeft veel
van dergelijke labels opgeplakt gekregen. Maar wie is hij nu werkelijk? Wie is de ‘ware’
Lucebert? Een doodlopende vraag, want een kern van zijn ‘boodschap’ is er niet: hij is zowel
mysticus als oproerstoker als fenomenoloog als geraffineerde ontgoochelaar. De vier gaan
hand in hand. Mystiek verwart, zoals ook het kijken naar de wereld zoals hij is, met name als
zij zich in extreme gewaarwordingen uit, ons danig kan ontgoochelen. Oegema plaatste hem
stellig in de mystieke hoek, waar ook ik hem duidelijk op mijn gemak kan neerzetten, maar
zijn mystieke uitleg blijft veelal transdentalistisch van toon, alsof Lucebert veel meer bedoelt
dan hij beschrijft, alsof hij doelt op een hoger bestaan. Maar Lucebert, en met hem
Merleau-Ponty, wijst ons in zijn poëzie niet op het hogere, maar poogt ons stevig met beide
benen op de grond te trekken en drukt ons zo hard met onze ogen op de wereld dat het ons
moet doen beseffen dat waarnemen alleen al betekenisvol is. Zijn geheimzinnige taalgebruik
is noodzaak, omdat de lichamelijke taal (naar Oegema) niet toereikend genoeg is. Hierin zit
een sterke inherente paradox met de modernistische kunstervaring naar Sontag: Luceberts
‘boodschap’ is dat men zou moeten streven naar een puur zintuiglijk observeren van de
wereld, een uitschakelen van het intellect. Hij ageert, net als Merleau-Ponty, tegen een
intellectueel benaderen van de wereld. Een objectief ‘goddelijke oogpunt’ is er niet, wat blijkt
uit zijn veelzijdig spel met identiteit, vertelperspectief en de meervoudigheid van ‘ik’. Hierin
zit de ironie dat Lucebert het intellectuele standpunt naar voren brengt de wereld niet vanuit
het intellect te benaderen. En niet alleen de wereld, maar ook de poëzie lijkt op een dergelijke
wijze gelezen te kunnen worden. Luceberts dichtkunst bestaat uit een overstelping van
ogenschijnlijk onsamenhangende beelden, zoals ook de wereld op ons afkomt bij de
beperking van het intellect tijdens de overspoeling van de mystieke ervaring. Lucebert ‘tracht
op poëtische wijze’, hij worstelt voortdurend met het spanningsveld tussen een intellectuele
discipline – de poëzie, maar ook taal an sich – waarmee hij een niet intellectuele ervaring over
wil brengen. Deze zelfde worsteling vertonen interpreten, waaronder ook ikzelf, al decennia
en is waarschijnlijk een van de oorzaken van de voortdurende populariteit van deze dichter;
hij is niet voor één gat te vangen en, net zoals Luceberts ‘lichamelijk taal’ ontoereikend blijft
om het mystieke uit te spellen, zo is het ook voor interpreten onmogelijk om intellect en
directe waarneming te rijmen. De mythische, religieuze symboliek is dan ook enkel een
middel. De traditioneel christelijke, kabbalistische of gnostische metaforen zijn niet waar de
poëzie over gaat, maar slechts dragers van de mystieke, fenomenologische ervaring in het
75