Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

12
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
dat is wat de mens een plaatsbepaling geeft, een identiteit, omdat het een erkenning is van
lichamelijke aanwezigheid. Lucebert problematiseert de vanzelfsprekendheid van het kijken
en doet daarmee een beroep op de lezer; deze zal zich uitermate bewust worden van zijn
waarneming in het algemeen, van zijn kijken, van het wonderbaarlijke dat zich continu voor
zijn ogen voltrekt en wat hem zijn eigenheid geeft, wat hem onderscheidt van een zogenaamd
objectieve wereld. Het doet hem beseffen een ‘broodkruimel te zijn op de rok van het
universum’, een lichamelijk wezen, beperkt in deze subjectieve lichamelijkheid, maar
tegelijkertijd rijker in zijn ervaring dan een poging tot een objectieve waarnemingservaring
zou suggereren.
De problematiek van de interpretatie
Als enfant terrible stormde Lucebert de literaire wereld binnen in de jaren vijftig. Door de een
verguisd door de ander geprezen, met in zijn beginjaren het negatieve op de voorgrond in de
meeste kritieken. In het negatieve is veelal een toon van verwarring te lezen, van het niet
kunnen of willen omgaan met de ogenschijnlijke chaos die Lucebert richting de lezer slingert,
die hem hulpeloos achterlaat zonder enig duidelijk houvast. Men raakt de grip op de tekst
kwijt voordat hij deze ooit heeft gehad. Thomas Vaessens haalt in De verstoorde lezer (2001)
de bekende kritiek van Bertus Aafjes aan: ‘Lees ik Luceberts poëzie, dan heb ik het gevoel dat
de SS de poëzie is binnen gemarcheerd.’ 1 Een sterk beeld, dat vooral vlak na de oorlog (1953)
als keiharde kritiek opgevat kan worden. Aafjes herkent in Lucebert een totalitaire staat,
waarin het intellect machteloos ondergeschikt staat ten opzichte van de poëzie. Het bewustzijn
verliest zijn regulerende functie van sluis: ‘het wordt weggespoeld en op de ontketende vloed
van het onderbewustzijn ziet men de brokstukken van het intellect ronddobberen’ 2 . Ook de
critici in kranten en tijdschriften keken neer op deze nieuwe manier van dichten, verweten
Lucebert dat hij zich zou verschuilen achter een gekunstelde woordenbrij van losse
associaties. De ‘vorm’ overschaduwde de ‘vent’, maakte de dichter onbereikbaar en
hermetisch afgesloten van de lezer, stelden ciritici in de aloude terminologie van het
tijdschrift Forum. Zijn poëzie zou geen persoonlijkheid bevatten en de lezer dus geen kijkje
gunnen in het innerlijk van de dichter. Of zoals Vaessens het formuleert: ‘Men herkent er
geen menselijke stem in die zich tot een kenbaar subject laat herleiden’. Deze gewenste stem
1 •Vaessens, Thomas (2001) De verstoorde lezer : Over de onbegrijpelijke poëzie van Lucebert. Nijmegen:
Vantilt. p.13
2 ibid.