Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
samenhangend geheel aan representaties en herinneringen, dat de objecten maakt tot zaken die
betekenis krijgen door de persoonlijke relaties die wij ermee aangaan. Er bestaat dus een
interactie tussen wereld en subject, tussen de dingen om ons heen en wat het met ons
zintuiglijk lichaam doet. Kijken we bijvoorbeeld naar honing, een vergelijking die Merleau-
Ponty aan Sartre ontleent, dan is het niet alleen de wijze waarop wij het stroperige domineren
door het vast te grijpen, maar geldt ook het omgekeerde: de honing maakt zich meester van
ons door zich om onze vingers heen te vormen en ons te ontglippen. Alleen de interactie die
het heeft met ons lichaam bepaalt onze definitie van de kwaliteiten van het ding. Zo ook stelt
Sartre het honingzoete gelijk aan de tastzin, omdat het honingzoete, ‘deze onuitwisbare
zachtheid die eeuwig in de mond blijft en het slikken overleeft’ 18 , verwijst naar de sensatie
van het aanraken van de honing. Wat Merleau-Ponty met dit voorbeeld duidelijk maakt, is dat
de objecten in de wereld tot ons komen middels onze lichamelijke ervaringen en dat deze
verschillende ervaringen niet strikt gescheiden naast elkaar bestaan, maar stuk voor stuk de
manifestaties zijn van de zijnswijze en het gedrag van het betreffende object. ‘De dingen zijn
dus geen eenvoudige neutrale objecten voor ons die we op contemplatieve wijze zouden
kunnen beschouwen. Ieder ding symboliseert en herinnert ons aan een bepaald gedrag, het
provoceert bij ons gunstige of ongunstige reacties.’ 19
Naar aanleiding van deze conclusie slaat Merleau-Ponty een brug naar Sartres beschouwing
van de dichter Francis Ponge; een verrassende keuze, aangezien Merleau-Ponty zijn filosofie
met name op de beeldende kunst toepast. Een vergelijking tussen Ponge en Lucebert is snel
gelegd, kijkende naar zijn beïnvloeding door het surrealisme en dezelfde tijd waarin beide
dichters actief waren. Sartre zegt dat de dingen ‘lange tijd in hem hebben gewoond, dat zij
hem hebben bevolkt, de basis van zijn geheugen vormden en dat zij aldoor in hem aanwezig
waren (...) en zijn werkelijke inspanning bestaat veeleer uit het opvissen en het weergeven van
deze krioelende en bloeiende monsters uit het diepste van zichzelf dan uit het vaststellen van
hun kwaliteiten na nauwgezette observaties.’ 20 Een zelfde beschrijving van de surrealistische
werkwijze vinden we in Buddingh’. Hij spreekt van een ‘automatische schrijfwijze’, die
18 Merleau-Ponty, Maurice (1948) De wereld waarnemen. Amsterdam: Boom. p.49
19 Merleau-Ponty, Maurice (1948) De wereld waarnemen. Amsterdam: Boom. p.49-50
20 ibid. p.51
29