Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

14
In de ogen van Lucebert – Robert Proost
beelden en andere stijlfiguren. De vermomming kan op het eerste gezicht verwarren, maar de
persoon achter de vermomming is kenbaar. Volgens Sontag schiet een dergelijke benadering
tekort. Ze gaat namelijk voorbij aan het gegeven dat kunst in essentie een zintuiglijke ervaring
behelst. Het is dus het lichaam dat de kunst dient te vatten, niet het intellect. Zij pleit dan ook
voor een meer lichamelijke benadering van kunsttheorie. Interpretatie zou de zintuigen
verlammen of vergiftigen: ‘Today is such a time, when the project of interpretation is largely
reactionary, stifling. Like the fumes of the automobile and of heavy industry which befoul the
urban atmosphere, the effusion of interpretations of art today poisons our sensibilities. In a
culture whose already classical dilemma is the hypertrophy of the intellect at the expense of
energy and sensual capability, interpretation is the revenge of the intellect upon art. Even
more. It is the revenge of the intellect upon the world. To interpret is to impoverish, to deplete
the world—in order to set up a shadow world of “meanings.” It is to turn the world into this
world. (“This world”! As if there were any other.)’ 5 Zij spreekt zich hier uit tegen het
Platonische denken, maar draait de gehele filosofie om: de schaduwwereld is de
ideeënwereld, maar dan een geheel illusionaire, een onbestaande structuur waaraan wij maar
al te graag onze waarnemingen hangen. Zij wijt dit laatste aan de drang naar comfort, aan het
willen temmen van de wereld. Een begrepen idee kan toegepast worden, al is het maar op de
meest abstracte manier denkbaar. Ze kan de toeschouwer bewust verrijken, een inzicht
verschaffen dat hem de wereld even (of permanent) op een andere manier laat zien. Een
begrepen idee geeft rust: ze kan verworpen of aangenomen worden, afhankelijk van de
risico’s of gevaren die eruit blijken. Deze drang naar comfort is puur menselijk: van het
cultiveren van de wilde natuur tot het zorgvuldig uitwerken van natuurkundige modellen;
allemaal zijn ze ons praktisch gebleken. Wilde dieren worden voedsel, vijanden worden
slachtoffer van superioriteit. Risico’s en angsten worden geëlimineerd door datgene waar wij
meester over zijn. Maar is het niet juist de taak van de kunst boven het teleologische te staan?
Als we in de kunsten dezelfde drang tot temmen koesteren, maken we kunst dan niet ook tot
een gebruiksvoorwerp, een slaaf om te domineren? Ik geloof dat het onmogelijk is om deze
drang, dit natuurlijke streven naar begrip, structurering en overzicht, volledig uit te schakelen.
Sontag schetst zonder enige betwisting een scherp onderscheid tussen geest en lichaam, tussen
het denken en het waarnemen, tussen het begrijpen en het overkomen. Deze grens is ironisch
genoeg eveneens een gevolg van de drang naar structureren, gevolg van de klassieke idee dat
men een lichaam is met daarin een kern die het subject ‘ik’ noemt. Deze veronderstelde,
5 Sontag, Susan (1966) Against interpretation.